De scharnierbegroting overleefde de swap-bom van Herman De Croo. Maar de jaren van besparen, zijn wellicht nog niet voorbij.

NIEMAND echt tevreden, niemand echt woest. De reacties op de scharnierbegroting van Jean-Luc Dehaene (CVP) waren voorspelbaar. De werkgevers missen de modernisering van de sociale zekerheid, de vakbonden klagen over onvoldoende zorg voor de werkgelegenheid. Het verenigingsleven speelt zijn rol, van de gezinslobby die protesteert tegen de besparing op de kinderbijslagen tot de milieubewegingen die de kans op een nieuw verkeers- en milieubeleid vergooid zien. Allemaal niks zorgwekkends voor de regeringsleider. De stakingsdreiging van de socialistische ambtenarenbond lijkt nog het gevaarlijkste, maar dat protest richt zich niet tegen het begrotingswerk, maar wel op de onderhandelingen over pensioenbesparingen. Die moeten nog komen, daarmee kan Dehaene dus nog alle kanten uit.

De bevolking incasseert de opgelegde begrotingsinspanning. Na vele jaren van nieuwe lasten en bijkomende besparingen, is als het ware een gewenning aan inleveren gegroeid dat is nu eenmaal de politiek. Misschien blijkt een aantal besliste besparingen wel weer niet uitvoerbaar de beperking van de ziekenhuisuitgaven, bijvoorbeeld en geraakt een aantal extra inkomsten nogmaals niet geïnd bijvoorbeeld die uit de fiscale vluchtroutes. Maar de fiscale meter voor automobilisten, rokers en ?drinkers? is al bijgesteld : de schatkist krijgt volgend jaar zeventien miljard frank belastingen meer. Dat de accijnsverhogingen tijdens het lopende begrotingsjaar nog drie tot vier miljard frank opbrengen, vergat de regering te zeggen. Overigens is de lijst van de voor tachtig miljard frank inspanningen van volgend jaar niet volledig. De niet-indexering van de belastingschalen staat er al niet bij. De term ?niet-indexering? doet velen, die meer vertrouwd zijn met de indexkoppeling van de lonen, vermoeden dat dit een belastingverlaging kan zijn. Maar het tegendeel is juist : het kost volgend jaar vijf tot zes miljard frank aan extra personenbelastingen.

STABILITEITSPACT.

Maar, geen gezeur dus. De volksvertegenwoordiging schonk de regering meerderheid tegen oppositie haar vertrouwen en keurde het begrotingswerk goed. Dat was nog slechts een formaliteit nadat de internationale financiële markten ?wij zijn de politieke correctoren, dwingen de regeringen tot financiële en economische orthodoxie? eerder al het Dehaene-werkstuk hadden gewogen en goed bevonden. De moderne democratie steekt inderdaad een beetje anders in mekaar dan de constitutionele handboekjes het voorstellen. Investeerders en speculanten vinden dat de Belgische begroting niet opweegt tegen het mooie werk van Nederlands Wim Kok. Er gaat nog te veel geld naar de sociale zekerheid, zodat de belastingen te hoog blijven en de gezinsconsumptie onvoldoende de economie kan aanwakkeren, zo luidt het in de geldhandel, waar de welvaartsstaat duidelijk tot het verleden behoort. Maar de begrotingsinspanning die het tekort beperkt tot 2,9 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP), noemen ze wel valabel. Geen reden dus om tegen de Belgische frank te speculeren. En ja, de financiële markten zijn ervan overtuigd dat België lid wordt van de Europese Monetaire Unie.

Over het openen van de poort naar de EMU gaat de regeringsleider fier. Zijn prioritaire doel weet hij bereikt. Jean-Luc Dehaene kan de jongste dagen niet genoeg herhalen dat het grove besparingswerk na vijftien jaar van saneren beëindigd kan worden. En dat de regering nu eindelijk tijd krijgt voor de maatschappelijke problemen dat betekent nu vooral justitie. Tout va tres bien, madame la marquise…

Toch is er een klein probleem. Waarom vertelt de regering niet dat, na de start van de Muntunie, het door Duitsland opgedrongen stabiliteitspact ingaat ? Terwijl de toetredingsvoorwaarden voor de EMU, de intussen beruchte normen van Maastricht, bepalen dat de kandidaten hun begrotingstekort tot drie procent van het BNP moeten beperken, vereist dit stabiliteitspact dat financiënminister Theo Waigel in Bonn bedacht , dat de tekorten van de deelnemers aan de Muntunie verder moet dalen tot één procent van het BNP. Dat vertegenwoordigt een verdere ?structurele? inspanning van zowat 150 miljard frank. Bijna het dubbele van wat België volgend jaar presteert. En ook staat het in de sterren geschreven dat de nieuwe Europese centrale bank het België nog ferm moeilijk zal maken om de staatsschuld van om en rond de tienduizend miljard frank versneld af te bouwen.

STAATSSCHULD.

Hoe groot die staatsschuld echt is, kan zelfs de minister van Financiën niet op enkele tientallen miljarden na vertellen. Dat beweerde VLD-voorzitter Herman De Croo in het parlement : de Schatkist speculeerde en bovendien nog slecht, waardoor ze veel geld verloor. Met zijn ?swap-bom? liet de liberale partijleider het begrotingssucces van de regering ontploffen en tegelijk en voor hem niet minder belangrijk, haalde hij zijn voorganger en concurrent Guy Verhofstadt met zijn tweede wederoptreden uit het nieuws.

De premier raakte even in verwarring, het parlement twijfelde en slechts de versnelde terugkeer van minister van Financiën Philippe Maystadt (PSC), die in Washington de jaarvergadering van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voorzat, kon de ontreddering in de Wetstraat stuiten. Een storm in een glas water, besliste finaal de volksvertegenwoordiging meerderheid tegen minderheid. Maar dat was het juist niet, omdat de Schatkist met geleend geld speculeerde ; het voor de opkuis van de geleden miljardenverliezen met belastinggeld een zwarte kas opzette ; het Rekenhof zijn rol van controleur in dienst van het parlement niet speelde ; de verantwoordelijke minister van Financiën naliet het parlement in te lichten.

In de jaren 1989 tot 1992, tijdens de laatste regering van Wilfried Martens, ontleende de Schatkist voor naar eigen zeggen 54 miljard frank in sterke munten zoals Duitse marken en Zwitserse francs. Niet om het voor staatsuitgaven te gebruiken, maar om het prompt te beleggen in zwakke munten zoals Italiaanse lires, Britse ponden, Zweedse kronen of Franse francs. Omdat de ontvangen rente op de beleggingen in zwakke valuta hoger lag dan de betaalde rente op de leningen in sterke deviezen, maakte de schatkist een rentewinst naar verluidt zo’n tien miljard frank.

GELDHANDEL.

De Croo noemde dat swaps ( to swap is ruilen) en het parlement, dat niet vertrouwd is met de technieken van de haute finance, nam gemakshalve de verkeerde benaming over. De swaptechniek, die ondernemingen en kredietinstellingen frequent gebruiken, bestaat in het ruilen van een lening voor een andere. Iets wat de Schatkist ook doet en waarover de minister van Financiën telkens fiere communiqués rondstuurt. Wat de bestuurders van het Belgisch staatsgeld in de periode 1989-1992 in het geniep deden de jaarverslagen over de staatsschuld zijn terzake nietszeggend en het dossier werd pas een probleem nadat een bezorgd ambtenaar nattigheid voelde , was doodgewone geldhandel.

Dat gaat verder dan het normale risico nemen bij het beheer van de loodzware staatsschuld. De Schatkist speculeerde, zij geloofde dat de zwakke munten in het toen nog intacte Europees Monetair Systeem niet verder zouden verzwakken. Maar het liep anders. Toen de echte internationale speculanten het Europees muntsysteem in 1992 en 1993 uit mekaar gokten, devalueerden de munten waarin België zijn geleend geld had geïnvesteerd. Belgiës uitstaand kapitaal kromp mee : er bleef veel te weinig over dan nodig was om de aangegane leningen terug te betalen.

De rentewinst is al binnen, het kapitaalverlies is te incasseren als de leningen aflopen, in de jaren 1998 tot 2002. Indien de Schatkist de leningen vandaag zou moeten terugbetalen, zou het verlies op het uitstaande kapitaal goed 44 miljard frank belopen, wist De Croo te vertellen. Netto 34 miljard, bevestigde Maystadt, die de tien miljard rentewinst al meteen van het verlies aftrekt. Inderdaad, de komende jaren volgen nog rente-opbrengsten en het verlies kan afnemen als de zwakke munten zich tegen de eeuwwisseling herstellen. Maar op de vooravond van de Muntunie doen ’s wereld speculanten gevaarlijk zenuwachtig.

Het parlement voelde zich gerustgesteld nadat Philippe Maystadt bevestigde dat de swap-affaire geen gevolgen heeft voor de scharnierbegroting 1997. Kortom, het gaat akkoord met de truc dat nu de winst en in de toekomst de (zwaardere) verliezen worden genomen. Een techniek die in gronde niet anders is dan, bijvoorbeeld, het uitstellen van de betaling van de ambtenarenpensioenen van december 1997 tot januari 1998. Een ?besparing? van tien miljard frank die de regering overwoog maar niet waagde, wegens té opvallend.

Philippe Maystadt, een van de weinige politici die tekeergaat tegen de wurggreep waarin internationale financiële markten de politiek houden, blijkt nu zelf een speculant te zijn (of althans de speculanten onder zijn voogdij te willen dekken). Zijn ongebruikelijk koel technocratisch optreden in het parlement en zijn toevlucht tot scheve argumenten ?het verlies kan slechts twee miljard frank extra rente per jaar kosten? bewijzen dat de minister zichzelf bevlekt voelt. De langst in functie zijnde minister van Financiën ter wereld moderniseerde zeker het schuldbeheer van de overheid en haalde daar een aanzienlijke winst voor de Schatkist uit. Maar de risicovolle geldhandel was beter uit zijn erelijst weggebleven.

Bij het beperken van de verliezen liep ook een en ander mis. Het Rekenhof ontdekte een ?zwarte kas? van negentien miljard frank, om op ?occulte wijze de te verwachten toekomstige verliezen te dekken.? Niet alleen herschikt minister van Tewerkstelling en Arbeid Miet Smet (CVP) op creatieve wijze de werkloosheidscijfers, Financiën inventariseert met veel fantasie de staatsschuldcijfers. De minister van Financiën beloofde het Rekenhof dat hij het parlement (en waarom ook de regering niet ?) in de herfst zou voorlichten. Dankzij Herman De Croo is dat karwei nu al geklaard.

Guido Despiegelaere

Jean-Luc Dehaene in het parlement : niets zorgwekkends.

Herman De Croo versus Philippe Maystadt : de swap-bom veroorzaakte alleen maar schrik.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content