De zeepbel van de nieuwe economie dreigt elk ogenblik uit elkaar te spatten. De Amerikaanse econoom Robert Shiller over het klimaat op de beurs, irrationele beleggers en de overschatte rol van het internet.

Ondanks de recente, tegenvallende prestaties vindt u dat de Amerikaanse beurs sterk overgewaardeerd is. Zijn de investeerders gek geworden?

Robert Shiller: Zo zou ik het niet stellen. Ik zou eerder zeggen: mensen hebben hun grenzen. De traditionele economie gaat ervan uit dat beleggers koele berekenaars zijn. Dat ze bepaalde feiten opmerken, ze onderzoeken en afwegen. Een mooie theorie die ik graag vertel aan mijn studenten. Maar in werkelijkheid zijn mensen anders.

U heeft een verklaring gezocht in de gedragspsychologie?

Shiller: Mijn vrouw is psychologe, zij heeft me daartoe aangezet. Hoe sceptischer ik werd bij de stijgende aandelenprijzen, hoe meer ze me ervan heeft overtuigd dat ik de psychologische achtergronden moest bestuderen om het verschijnsel te begrijpen. Toen ben ik me gaan afvragen: wat is er in deze mensen omgegaan? Wat heeft hen ertoe aangezet om plots dure aandelen te kopen van bedrijven die alleen maar verlies hadden geleden. Voor de economie was dat een relatief nieuwe benadering.

Maar beleggers geloven in het toekomstpotentieel van deze jonge bedrijven.

Shiller: Ze hebben er inderdaad het volste vertrouwen in. Maar hun vertrouwen steunt niet op een consistent bedrijfsplan. Verschillende factoren hebben dit vertrouwen aangemoedigd: de ondergang van het communisme en de zege van het kapitalisme, de opleving van de economie zonder werkloosheid, de komst van het internet, het materialisme als populaire cultuur, de toenemende noodzaak zelf te zorgen voor je pensioen, de uitbouw van de economische berichtgeving.

Wat maakt vertrouwen zo schadelijk?

Shiller: Het leidt tot zelfoverschatting van mens en markt, denk maar aan Japan. Toen de markt er in de jaren tachtig pijlsnel groeide, vroeg ik een groep Japanse en een groep Amerikaanse investeerders naar een prognose van de nikkei-index. De Japanse voorspellingen lagen mijlenver boven die van de Amerikaanse. Ze waren een weerspiegeling van het nationale gevoel van onaantastbaarheid. De bel is toch uiteengespat.

Mogen we hetzelfde verwachten voor de VS?

Shiller: Ik denk dat de markt zich op lange termijn aanzienlijk lager zal stabiliseren, en dat voor een aantal jaren. Zo is het bij elke speculatiebel altijd al geweest.

Misschien volgt het internettijdperk heel andere wetten?

Shiller: Vreemd, telkens wanneer de aandelenprijzen ongewoon sterk stijgen, wordt zogezegd een nieuw tijdperk ingeluid. Elke zeepbel heeft immers een geloofwaardig verhaal nodig om te blijven bestaan. Zo niet wantrouwen de mensen de prijsstijgingen. Wat ze zoeken, is een verklaring waarom de zeepbel deze keer dan toch zinvol zou zijn. Ze willen een verantwoording om toch te investeren. Die wordt dan in de media zo vaak herhaald tot ze waar wordt. Voor de zogenaamd nieuwe economie luidt het dat ze nieuwe wetten kent. Het is duidelijk: niemand stelt zich nog maar een keer de vraag waarom internetbedrijven geen winsten maken.

Het klinkt als een complot tegen de spaarder?

Shiller: Nee, een complot is het niet. De beurs heeft zich eerder toevallig tot een piramide omgevormd en werkt nu als een illegaal spel of een kettingbrief. Nieuwkomers financieren wie vóór hen was. Zolang er navolging is, wordt het geloof bevestigd dat de markt alleen maar kan stijgen. Zelfs bij waanzinnig hoge prijzen trekt dat geloof weer nieuwe beleggers aan. Tenzij de prijzen echt eens zakken, luidt de boodschap: kopen.

Het wensdenken dijt uit, het systeem werkt, of toch voor een bepaalde periode. En plots is iedereen die zijn spaargeld, zijn pensioenspaarpot, het geld voor de studies van zijn kinderen niet in de aandelenmarkten pompt, een idioot. Dat vind ik uiterst gevaarlijk.

Hoe komt het dat de belegger het gevaar niet inziet?

Shiller: Beleggers die winsten maken, doen de kuddegeest aanzwellen. Verstandige mensen, die eigenlijk wel gemerkt hebben dat er zich een zeepbel aan het vormen was, gaan plots twijfelen, omdat ze hun buren rijk zien worden. Hebzucht en afgunst, en de angst voor een verkeerde inschatting overtuigen hen ervan, dat de miljoenen anderen zich onmogelijk kunnen vergissen.

Hebzucht maakt mensen dom en blind?

Shiller: Het is geen kwestie van domheid, het is de zwakheid van de mens. Ik geef een voorbeeld: twee nieuwe restaurants, die naast elkaar gevestigd zijn, openen hun deuren. De eerste klant kiest toevallig voor het eerste restaurant. De volgende kijkt door het raam en kiest ook voor het eerste: daar is hij tenminste niet alleen en in het andere wel. Na verloop van tijd loopt het ene restaurant vol en blijft het andere leeg, niettegenstaande niemand weet waar de maaltijden het beste zijn. Voeg daarbij het menselijke trekje zichzelf te overschatten. Iedereen weet dat het moeilijk is om geld te verdienen met aandelen, maar steeds meer mensen achten zichzelf ertoe in staat. Elke dag gaan ze zenuwachtig tekeer, en geloven ze dat ze de markt te slim af zullen zijn.

Beschikken beleggers vandaag niet over meer informatie dan voorheen?

Shiller: Toch wel, maar dat verandert niets aan de menselijke natuur. Ze doen hun best, maar ze maken fouten. Ze luisteren bijvoorbeeld naar wie toevallig eens gelijk heeft gehad. Timing is daarbij meestal een kwestie van geluk.

Zoals het verschijningstijdstip van uw boek? ‘Irrational Exuberance’ was amper op de markt, toen in maart de technologieaandelen ‘crashten’. Dat terwijl u in werkelijkheid al jaren waarschuwt voor de irrationeel hoge markt. Wie u echter van bij het begin heeft geloofd, is de meest lucratieve periode uit de geschiedenis van de beurs misgelopen.

Shiller: Dat klopt. Ik had nooit gedacht dat de bel zo lang zou blijven bestaan.

Het hoofd van de Amerikaanse centrale bank, Alan Greenspan, heeft in 1996 voor het eerst gewaarschuwd voor een onredelijke overvloed. Was dat onder uw invloed?

Shiller: Kort voor Greenspans beroemde rede moest ik voor hem een verslag opmaken. Bij het middagmaal vroeg ik hem wanneer een Amerikaanse centrale bankier voor het laatst gewaarschuwd had voor een overvraagde markt. Ik wilde hem het idee in het hoofd prenten. Hij speelde ongetwijfeld al langer met de gedachte, want twee dagen later zei hij: er is een onredelijke overvloed, een ‘ irrational exuberance‘. Het is een uitspraak geworden die met Greenspan de geschiedenis is ingegaan.

Misschien wel, maar Greenspan heeft zijn mening duidelijk herzien.

Shiller: Na midden 1997 begon hij zich af te vragen, of de centrale bank moest ingrijpen en besliste de markt liever alleen te laten begaan.

Als gevolg van de stijgende productiviteit in de nieuwe economie?

Shiller: Ik denk niet dat de productiviteitstoename enkel te danken is aan het internet. De rol van internet wordt zwaar overschat. Het is slechts één component in een hele reeks, maar dan wel een waarmee slechts heel moeilijk winsten te behalen zijn. Prijzen kunnen vergeleken worden met een klik op de muis, goede zakenideeën worden wereldwijd geïmiteerd.

Drukt u zich niet eufemistisch uit?

Shiller: Het internet bevordert ons optimisme, omdat het een schitterende, wonderbaarlijke en gemakkelijk toegankelijke technologie is. Het lijkt wel speelgoed waar we dagelijks uren mee bezig zijn. Vergelijken we het met de kernenergie. Wie van ons heeft ooit al een reactor bediend? De indruk die we van deze technologie hebben, is dan ook veel minder sterk.

Stel dat u gelijk zou hebben, waarom luidt niemand de alarmklok?

Shiller: Iemand als Alan Greenspan zou de mensen moeten waarschuwen. De beurswaakhond SEC doet als interventie-instrument van de staat veel beter werk. Toen hij in 1934 opgericht werd, werkte hij als een linksradicale organisatie. Vandaag zijn de bedrijven opgetogen dat deze instelling bestaat, omdat ze vertrouwen schept in de markt. Ik denk dat we wetten zouden moeten maken die een waanzinnige overwaardering van de markten verhinderen. Ook in de politiek bestaan mechanismen die voorkomen dat de regering wordt omvergeworpen door een daad van grootheidswaanzin.

Wat zou u de beleggers aanbevelen?

Shiller: In de eerste plaats diversificatie. Je kunt je geld maar beter goed verdelen en niet alles zetten op aandelen. Als je toch wilt beleggen in aandelen, zorg er dan voor dat je goed bent ingelicht. Ga de waarde na van het bedrijf, en begeef je vooral niet op een terrein waarvan je niets begrijpt.

Is de Amerikaanse markt op dit moment heel crisisgevoelig?

Shiller: Europa kent een vergelijkbare situatie. Vooral de Neuer Markt in Duitsland werkt al even irrationeel, de verhouding tussen de aandelenprijs en de winst is volledig zoek. Net zoals in Amerika staat de zeepbel bol.

Anders dan de aandelenmarkten hebben de valuta zich heel verschillend ontwikkeld. Is de dollar overgewaardeerd?

Shiller: Ik denk dat we te maken hebben met hetzelfde fenomeen. De euro daarentegen lijkt me ondergewaardeerd. Op dit moment geloven de mensen meer in Amerika en ondersteunen onze munt. Ik neem aan dat de dollar geleidelijk aan zal dalen en de euro zal stijgen.

Wat vindt u van het voorstel om de zwakke euro er gedurende een bepaalde periode met de nationale valutareserves van de lidstaten bovenop te helpen?

Shiller: Ik begrijp dat het voor Duitsland moeilijk is een land te zijn met een zwakke munt. Toch ben ik ervan overtuigd dat de euro het alleen zal halen.

Waarom niet de grote middelen inzetten en gebruikmaken van de reserves? In de schatkisten van de centrale banken liggen honderden miljarden in deviezen en goud klaar.

Shiller: Omdat je het risico loopt ze kwijt te spelen. Als je daarmee begint, speel je een spel tegen de speculanten. Je wil de waarde van de euro opkrikken, zij hebben daar hun twijfels bij. Geloof me: het geld komt terecht in de zakken van George Soros of van een van zijn volgelingen.

Copyright Knack/Der Spiegel

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content