Naslagwerk over Vlaamse ‘Filmkens’

John Rijpens maakte een overzicht van 80 jaar Vlaamse Filmpjes die hun plaats in de grote literatuurgeschiedenis verdienen.

Conscience leerde zijn volk lezen. De feuilletons en en weekblaadjes leerden hét volk lezen. De jeugd dus. In de jaren dertig woedde de strijd om de ziel van het kind. De katholieke beweging probeerde zedelijkheid en opvoeding langs de modernste middelen om bij te brengen. Ze ging de strijd aan met de ware concurrentie: de ‘Hanskens’, stichtende verhalen van Abraham Hans en zijn kinderen, en de ‘Ivanovs’, avonturen van Sacha Ivanov alias Rachel Van Overbeke. De norbertijnerabdij van Averbode was het zenuwcentrum, de veelschrijvers vormden de grondlaag voor het kahtolieke tegenoffensief dat helemaal in het teken stond van het verzet tegen de immorele want “onzijdige jeugdlectuur”.

Oudleraar en publicist John Rijpens is stelselmatig bezig deze onderstroom van populaire teksten in kaart te brengen. Na ‘Inkt in de Papfles’ (2004, over Hans) en ‘Sacha Ivanov: Vlaamse Pulp à la Carte’ (2006) sluit hij met ‘Vlaamse Filmpjes’ (oorspronkelijk Vlaamse Filmkens) een drieluik af van inventarisering dat moet uitmonden in een omvattend historisch overzicht: ‘Vlaamse Pulp als Delicatesse’.

De geschiedenis van De Goede Pers in Averbode is een verhaal van indoctrinatie en ongrijpbaar avontuur. Bedoeld om de jeugd aan zich te binden, vergleed de wekelijkse (later tweewekelijkse) publicatie van de wegwerpboekjes stilaan naar een gefragmenteerde verzameling van snelschriftjes die van de western naar de science fiction vergleden, van missieverhalen naar detectives, van legenden naar historische heldenbelevenissen.

Belangrijker is dat een reeks als de Vlaamse Filmpjes een broedplaats werd voor aankomend letterkundig talent. Dat de snelschrijver John Flanders (Raymond De Kremer) snel zijn veroordeling voor oplichting wou doorspoelen nadat zijn pennaam Jean Ray verbrand was, ligt voor de hand: hij schreef meer dan 80 verhalen in de 80-jarige geschiedenis van de Filmpjes. In het Nederlands en het Frans, soms vertaald uit het zusje Presto Films, vaker een handige manier om geld binnen te halen, naast de avonturen van Harry Dickson (178 afleveringen !) en Edmund Bell in Bravo (1936-1940). Met stichters Emiel Van Hemeldonck, de Kempense heimatschrijver, en Frans Hammenecker (die met ‘De Wondere Tocht ‘het allereerste Vlaamse Filmke schreef als bijlage van Zonneland in 1930), grondde Flanders het sukses van de 614 Filmkens voor de oorlog – hoewel hij niet gehinderd werd door enige ideologische gedrevenheid.

Geld ging voor op overtuiging, en dat blijkt nadrukkelijker na de oorlog, als zelfs John Vermeulen of ‘pornokoning’ Frank Van Dijck (bekend van ‘Sexy West ‘ bij De Schorpioen in Strombeek-Bever) ongehinderd hun gang konden gaan bij de NV Altiora. Omdat zij nu eenmaal de gave van snelle levering beheersten. Anderen zouden hen aanvullen: Julien Van Remoortere, Didier Rypens, Rik Puttemans, Gerda Van Cleemput, Koen Driessens. ‘Vlaamse Filmpjes’ is opgevat als een naslagwerk, en heeft zoveel mogelijk chronologie en auteurs in kaart gebracht. Soms met ontbrekende gegevens (niet altijd zijn pseudoniemen of sterfjaren te achterhalen), soms met herhalingen (de opzet van het boek laat periodes, auteursinventaris, en jaaroverzichten overlappen). Vreemd blijft dat er wel een overzicht van de voor- en naoorlogse John Flanders-verhalen is opgenomen, maar geen overzicht van de ruim 3.000 tussen 1930-1943 en 1946-2010.

Met dit naslagwerk bewijst Rijpens nut en invloed van een verwaarloosd onderdeel in de populaire literatuur: de zorg voor kind en jeugd. Hij levert de bouwstenen voor een herziening van onze klassieke literatuurgeschiedenissen: er dient rekening te worden gehouden met de echte tijdsgeest, en met àlle vormen van ideeënvorming. Jeugdige beïnvloeding is daarbij niet de geringste faktor. Rijpens is één van de eersten die bij ons de Trivialliteratur mee in kaart brengt. Pionierswerk zonder voorgaande.

Lukas De Vos