FC Astana: helden uit het Verre Oosten

Nooit eerder bereikte een club uit Kazachstan de poulefases van de Champions League. Nooit eerder vloog een club in die topcompetitie elf uur en twintig minuten op weg naar een tegenstander, zoals FC Astana doet.

Hoort Kazachstan bij Europa of bij Azië?

In het voormalige bondskantoor van de Kazachse voetbalfederatie, achter het centrale stadion in de vroegere hoofdstad Almaty op amper 160 kilometer van de Chinese grens, buigen anno 2006 een paar bondsofficials zich over een kaart die aan de muur hangt. Het is een kaart van Europa.

Geografisch stopt Europa aan het Oeralgebergte, maar waar loopt die grens ten zuiden van dat gebergte? Langs de Oeralrivier, wijst secretaris Askar Akhmetov. Ten westen van die rivier ligt een piepklein stukje van Kazachstan, goed voor net geen 10 procent van het territorium van het land.

Dat argument haalde de voetbalfederatie aan, toen het bij de UEFA een mogelijke overstap van continent ging bepleiten en dat ook bekwam op 25 april 2002. Daarmee werd Kazachstan het tweede land ooit dat van Azië naar Europa overstapte. Eerder deed alleen Israël dat, maar dan wel om politieke redenen: geen Arabisch land wilde vanaf 1974 nog tegen Israël spelen, waardoor de federatie via een paar tussenstops vanaf 1991 in de Europese competities aantrad.

Bij de onafhankelijkheid in 1991 na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie had Kazachstan zich bij de Aziatische voetbalfederatie aangesloten. ‘Eigenlijk hadden we meteen moeten aansluiten bij Europa’, zuchtte Akhmetov in 2006. ‘Je wordt enkel beter als je je met betere teams meet. Het niveau in Azië lag laag en met de jaren werden we er niet beter op.’

Ook al kreeg de nationale ploeg aanvankelijk het ene pak slaag na het andere, toch had niemand heimwee naar Azië, ook al dateert de allerhoogste FIFA-ranking uit de ‘Aziatische periode’. In 2001 stond Kazachstan 97e, na vier jaar voetballen in Europa was het in 2006 al weggegleden naar plaats 140 en anno 2015 staat het 145e. Maar, vond vicevoorzitter Sayan Khamitzhanov in 2006, ‘je bent beter de slechtste leerling van een sterke klas dan de beste van een zwakke klas. In het eerste geval is er ruimte voor vooruitgang, in het tweede niet.’

Nieuwe hoofdstad

Terwijl de bondsverantwoordelijken hun uitleg doen in Almaty wordt een kleine duizend kilometer verder hard getimmerd aan een nieuw project, midden in de Aziatische steppe. In 1997 heeft president Noersoeltan Nazarbajev namelijk beslist om een fonkelnieuwe hoofdstad te bouwen. Niet tegen de Russische of de Chinese grens, maar pal in het midden van het land. De ingeslapen provinciestad Akmola, in 1830 gesticht als fort door Russische Kozakken, wordt in 1998 ook effectief omgedoopt tot Astana, het Kazachs voor ‘hoofdstad’.

In 2006 staat de stad nog letterlijk in de steigers, leert een overstap van het plaatselijke treinstation naar de fonkelnieuwe luchthaven, waar de gast uit België het gevoel heeft de allereerste klant te zijn, en waar naast de nationale luchtvaartmaatschappij enkel Lufthansa al aanwezig is. De rit is hallucinant, langs nieuwe, brede lanen, waar amper huizen staan, waar volop gewerkt wordt in bouwputten, afgeschermd door enorme houten borden waar de constructies op geschilderd staan die hier zullen komen. Wat in 2006 nog oogt als een megalomaan project van één man, groeit net als de nieuwe hoofdstad Brasilia in Brazilië snel uit tot wat het staatshoofd gewenst heeft: een fonkelnieuwe metropool met waanzinnig indrukwekkende architectuur.

Zo’n prestigeproject heeft natuurlijk ook een prestigieus sportteam nodig. Er is de fameuze wielerploeg Astana, maar er is ook nood aan een voetbalploeg die net als de stad symbool wordt voor succes en rijkdom. Tot dan kent Kazachstan maar één echte topclub: Kairat uit Almaty, dat als enige Kazachse ploeg van 1960 tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 een aantal seizoenen in de topcompetitie van de USSR speelde, en in 1986 zevende eindigt: het beste resultaat van een Kazachs team in de oude USSR ooit. Merkwaardig genoeg wint Kairat in de nieuwe Kazachse Premier League maar twee landstitels.

Duobaan

In 2006 heeft bouwwerf Astana al een topklasser in het voetbal. De Nederlander Arno Pijpers die in 1995 bondscoach wordt krijgt de vraag of hij er niet even de topclub uit de hoofdstad bij kan nemen. Prompt wint Pijpers de beker, en wordt een jaar later kampioen. Het wordt de derde en voorlopig laatste landstitel van de club, die in totaal acht Europese wedstrijden speelt, maar in januari 2009 failliet gaat en in 2010 heropgestart zal worden in tweede klasse onder de naam FC Astana 1964.

Het failliet van FC Astana maakt dat het fonkelnieuwe stadion met 30.000 plaatsen en een openschuifbaar dak in de hoofdstad dreigt leeg te staan, en dat mag natuurlijk niet.

De oplossing komt uit Almaty, waar twee eersteklassers, Megasport en Alma-Ata in december 2008 tot een fusie overgaan. Zij horen het geritsel van vette cheques uit de nieuwe hoofdstad en verhuizen meteen naar de Astana Arena waar ze gaan voetballen onder de naam Lokomotiv FK Astana, vandaag simpelweg FC Astana, met dezelfde naam en kleuren van de nationale vlag (geel en lichtblauw) als zijn failliete voorganger.

In november 2009 wint de club al een eerste prijs, de beker, maar het mag niet Europees voetballen, omdat de vereniging nog geen drie jaar bestaat.

Dat Europese debuut komt er na het winnen van de tweede beker, in 2013. Een jaar later bereikt de ploeg al de laatste kwalificatieronde voor de groepsfases in de Europa League tegen het Spaanse Villarreal. Dat jaar, eind 2014, wint FC Astana ook de eerste landstitel, waardoor het deze zomer mag aantreden in de voorrondes van de Champions League. Een uitzichtloze opgave, lijkt het, maar na amper zestien Europese wedstrijden in zijn zevenjarige geschiedenis debuteert FC Astana tot eenieders verbazing in de groepsfase van het kampioenenbal. Twee weken geleden trok Astana naar het 6164 kilometer van huis gelegen Benfica uit Lissabon. Geen enkele CL-deelnemer maakte ooit zo’n verre reis.