‘Europa moet af van die kortzichtige hebberigheid’

© Lannoo / Thomas Sweertvaegher
Lukas De Vos
Lukas De Vos Europakenner

Europese christendemocraten Ivo Belet en Esther De Lange schreven onlangs hun visie over de toekomst van Europa neer. Een gesprek over de euro, multinationals en Viktor Orbán. ‘Europa hoeft niet langer de andere wang aan te bieden.’

We zien elkaar op de Pont des Vosges in Straatsburg voor een lichte lunch. De brug overspant twee kaaien, Koch en Zorn. Ze verbindt de oude binnenstad met de westelijke oever waar de universiteit is gevestigd. Het is een symbolische plek voor CD&V’er Ivo Belet en de Nederlandse Esther de Lange (CDA), beiden leden van de EVP (Europese Volkspartij). Buiten de christendemocratie hebben ze hun Limburgse roots en een hart voor Europa gemeen. Dat laatste botvieren ze in het nieuwe De Kloof. Is Europa nog van ons?

'Europa moet af van die kortzichtige hebberigheid'
© Lannoo

Het is een leesbaar, strijdbaar, en op sommige plekken betwistbaar, maar stevig onderbouwd oratio pro domo geworden. Met duidelijk christendemocratische inslag, maar niet zonder kritiek op de eigen Europese Volkspartij: ‘Het zijn niet alleen christendemocraten die erin zitten.’ Wie er onder andere nog in zit: de Forza Italia van Silvio Berlusconi en de Fideszpartij van de Hongaarse president Viktor Orbán. ‘Hij haalt ons het bloed vanonder de nagels’, geeft Belet toe.

De Europese zee is woelig, maar de gidsen zijn betrouwbaar. De foto op de achterflap is, ongewild allicht, een moderne versie van Leonardo Di Caprio en Kate Blanchett op de voorplecht van de Titanic. Hunkerend naar de toekomst in een nieuwe wereld, maar misschien op weg naar de ondergang. De Lange barst in lachen uit: ‘Ze zouden wel willen, Nigel Farage en de andere UKIP’ers.

Ik kom net van het halfrond en hoor de woorden van de Britse brexitpopulist nog nazinderen: ‘Met uw vraag om 50 miljard euro terug te betalen aan de EU toont u zich nurks en wraakgierig. Gelukkig dat we eruit stappen. U gedraagt zich als de maffia. U denkt dat wij gegijzeld zijn. Niks van, wij zijn vrij om weg te gaan.’

Ivo Belet blaast. ‘Ik ben buitengegaan. Ik wil dat niet meer horen. Het stinkt.’ Europees Parlementsvoorzitter Antonio Tajani riep Farage onmiddellijk tot de orde, maar Farage veranderde ‘vanwege de nationale gevoeligheid’ snel zijn ‘maffia’ in ‘gangsters’. ‘Wat zit die man daar nog te doen?’ aldus een vertwijfelde Belet. ‘Wij betalen die om onze eigen democratie te ondergraven.’

Waarom neemt het EP dan geen maatregelen tegen dat misbruik?

IVO BELET: We kunnen niet over één nacht ijs gaan, maar een debat over de wenselijkheid om uiterst rechts en zijn onzindelijk taalgebruik te kortwieken, ook financieel, is al een tijdje aan de gang.

ESTHER DE LANGE: Je moet in de boodschap van dat soort creaturen kijken. Als ze oproepen tot haat, druist dat in tegen de regels van het parlement en kun je ingrijpen.

Orbán haalt ons het bloed vanonder de nagels.

Ivo Belet

Verontwaardiging is mooi, maar niet altijd een objectieve toetssteen. De Kloof lijkt mij een onderschatting. Het gaat meer om een tienklovendam die jullie moeten opbouwen.

DE LANGE: Dat klopt. Historisch is er een delta van zo’n tien dalen gegroeid, die nood hebben aan overbrugging. Tussen de ontwerpideeën van de Unie en de huidige structuur, tussen globalisering en plaatselijke belangen, tussen de voor- en nadelen van de interne markt, maar ook tussen open grenzen en beveiliging van de buitengrens.

De moeilijkste kloof is wellicht die binnen de eurozone. Het vertrouwen terugwinnen na de financiële en bankencrisis van 2008 zal tijd kosten. De heropbouw zal met kleine pasjes moeten gebeuren.

BELET: Dat hoofdstuk over de euro was het moeilijkste om te schrijven. Esther en ik zaten niet op dezelfde lijn. Nederland deelt sowieso de noordelijke, Duitse kijk op begrotingsdiscipline en schuldafbouw. Vlaanderen neigt naar die kant, maar Wallonië helt duidelijk over naar de Franse benadering: liever een tekort, maar met meer werkzekerheid en sociale toelagen.

Griekenland heeft even duidelijk aangetoond waar de grenzen liggen van het haalbare. We schrijven zonder omwegen: ‘Het allerbelangrijkste is echter dat we van een smalle aanpak van bezuinigen en hervormen, die tijdens de crisis helaas nodig was, overgaan op een agenda van investeringen in innovatie en concurrentiekracht. De agenda van wie niet groot is moet slim zijn’.

Dat houdt wel in dat de Europese Commissie toeziet op de investeringsproecten. Als je dat overlaat aan de nationale regeringen, worden structuur- en cohesiefondsen voor eigen glorie gebruikt en misbruikt, een wildgroei van rotondes en veel te dure treinstations in plaats van nuttige infrastructuur bijvoorbeeld.

DE LANGE: Toch sporen we ook over de euro samen. We zijn begonnen met openlijk de scheidingslijnen te benoemen, want pas dan kun je tegenvoorstellen formuleren.

De crisis heeft de scherpe verschillen in aanpak tussen Frankrijk en Duitsland blootgelegd. Het werk bleek maar half af te zijn.

Esther De Lange

De verschillen gaan terug tot het Verdrag van Maastricht uit 1992. Zolang de economie bloeide was er geen vuiltje aan de lucht. Maar de crisis heeft de scherpe verschillen in aanpak tussen Frankrijk en Duitsland blootgelegd. Het werk bleek maar half af te zijn.

Ook latere fouten komen bovendrijven. Iedereen wist tien jaar later dat Griekenland zijn begrotingen jarenlang vervalst had, Papandreou en Karamanlis, de Griekse premiers uit die periode, hadden dat zelfs openlijk toegegeven. Toch mochten zij deel uitmaken van de eurozone. Toen werd al duidelijk dat economie moest wijken voor politieke prioriteiten.

Frans Timmermans, de huidige eerste ondervoorzitter van de Commissie, herinnert zich hoe diep hij in de put zat toen het ontwerp van grondwet in 2005 definitief naar de prullenmand werd verwezen. Pas twee jaar later zag hij weer licht aan de horizon met de goedkeuring van het Verdrag van Lissabon, dat onder meer de bevoegdheden van het parlement danig uitbreidde. Was dat de laatste keer dat de EU echt opveerde?

BELET: Dat is logisch. Het ging goed, de interne markt was een dynamisch middel om tot meer integratie te komen. En de euro was toen een succesverhaal.

DE LANGE: Ja, maar eigenlijk hadden we dat te danken aan Italië. Het is zelfs niet in Maastricht gebeurd, op de Top zelf, maar in Valkenburg, waar de toen al zieke Franse president François Mitterand logeerde. Hij dineerde er met de Italiaanse premier Giulio Andreotti, die 1999 als einddatum vooropstelde voor de drie fases van de eenheidsmunt.

BELET: Esther en ik hebben voor ons boek de hele kruisweg gedaan langs alle locaties die een rol hebben gespeeld. Heel fascinerend.

DE LANGE: Het hielp ons bij de beschrijving van de uitbreiding der eurozone, en de vertrouwensbreuk die naar de mensen toe ontstond. Nog voor de crisis, hé. We leefden nog in de euforie van de Val van de Berlijnse Muur (1989), met het idee dat beide helften, West- en Oost-Europa, naar elkaar toegroeiden. Maar toen begon de koehandel.

Duitsland stond erop Polen mee op te nemen. En dus werden meteen tien landen toegelaten. Een politieke keuze, geen verdragsmatige beslissing.

Esther De Lange

Eerst was gezegd: we gaan elk land op zijn merites beoordelen, maar plots was iedereen klaar om toe te treden tot de Unie. Op grond van de EU-eisen zou Polen nooit met de eerste trein zijn binnengekomen, in tegenstelling tot de Baltische staten die in sneltreinvaart de ommezwaai naar de Europese criteria hadden gemaakt. Maar Duitsland stond erop Polen mee op te nemen. En dus werden meteen tien landen toegelaten. Een politieke keuze, geen verdragsmatige beslissing.

BELET: Maar wat zou het alternatief geweest zijn ? Een nieuwe scheuring, een nieuwe oorlog ? Bulgarije en Roemenië hebben toch ook vertraging opgelopen ?

DE LANGE: Ze zitten nog altijd niet in de Schengengroep. Daar is een reden voor.

Jullie halen geregeld fel uit naar het nationale eigenbelang. De meeste lidstaten belijden met de lippen eredienst aan Europa, maar in eigen land draaien ze de kraan van nationalistische grootspraak helemaal open. Als beeld gebruiken jullie een standbeeld hier in de buurt: de fontein met de Januskop. Hoogst symbolisch ? Of ontluisterend ?

Toch is Janus actueler dan ooit. Met zijn twee gezichten staat hij symbool voor de toestand van de Europese politiek en democratie. Waar premiers en ministers in Brussel hun Europese pet opzetten om die thuis net zo gemakkelijk weer af te zetten. Waar Europese en nationale parlementariërs twee verschillende diersoorten lijken te zijn in plaats van collega’s die met elkaar samenwerken. En waar mensen zich afkeren van Europa, maar tegelijkertijd voor hun eigen problemen het liefst zo snel mogelijk een Europese oplossing willen zien (blz. 212).

BELET: De verscheurdheid van de burgers, dat is het kernprobleem. We wilden daarom niet uitweiden over de instellingen. Wat heeft de burger aan Europa? Hoe wordt hij of zij erover voorgelicht? We drijven op een populistische afkeer op dit ogenblik, aangewakkerd door de opkomst van radicale partijen, die denken dat zich opsluiten de oplossing is. Dat is het niet.

Wij reiken een reeks concrete maatregelen aan om zo realistisch en nuchter mogelijk de resultaten van meer integratie te versterken. Eén daarvan is inderdaad de terugkoppeling van het Europese niveau naar het nationale en omgekeerd. Ze weten te weinig van elkaar. Er is ook geen toezicht op ministers. Die komen terug van een top en beweren dan dat Europa hen verhindert hun eigen ding te doen.

DE LANGE: En het doet natuurlijk geen goed aan het Europees imago als je ziet hoe rijkbetaalde commissarissen blijven incasseren terwijl ze in de privé een andere baan hebben. Dat oud-Commissievoorzitter José Manuel Barroso zomaar overstapt naar Goldman Sachs, de Amerikaanse bank die schandelijke winsten maakte net voor de crisis en met valutaswaps in Griekenland (2010), dat is onethisch. Dat Neelie Kroes vergeet haar betrokkenheid bij een bedrijf op de Bahama’s te vermelden tijdens haar overigens krachtig beleid als eurocommissaris voor mededinging is ongeloofwaardig.

BELET: Zelfs Karel De Gucht zou moeten inzien dat, hoewel het juridisch correct en met instemming van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker is verlopen, hij toch beter als bestuurder uit Arcelor-Mittal was gebleven. Drie jaar lang betaalt Europa hem 8.000 euro per maand uittredingsvergoeding door. Tajani zag af van zijn vergoeding zodra hij parlementsvoorzitter werd.

DE LANGE: Betaling voor een overgangsperiode zou alleen moeten kunnen tot je een nieuwe functie hebt opgenomen. Niet langer.

BELET: Ik denk dat er een ethische commissie nodig is om geval per geval te bespreken wat kan en niet kan.

Wanneer stoppen we de verspilling van het reizend circus dat het Europees Parlement is en elke maand pendelt tussen Brussel en Straatsburg?

Ivo Belet

DE LANGE: Nog een bedenkelijk verschijnsel is de gretigheid waarmee de lidstaten nu al proberen de Europese agentschappen die in Groot-Brittannië gevestigd zijn naar zich toe te halen. Ze storten zich als een roedel hyena’s op de buit, de Lage Landen incluis. Hoofdprijs is het EMA in Londen, het Europees Geneesmiddelenbureau dat de farmaceutische sector controleert. Daar werken duizend deskundigen, met hun familie erbij toch een aardige groep. Liefst 21 van de 27 lidstaten lobbyen nu om het EMA in te palmen, alleen Polen, de Baltische staten, Luxemburg en Bulgarije doen niet mee.

BELET: En dan is er de eeuwige vraag die altijd terugkomt: wanneer stoppen we de verspilling van het reizend circus dat het Europees Parlement is en elke maand pendelt tussen Brussel en Straatsburg? De druk op Frankrijk neemt toe, maar Parijs handhaaft zijn veto tegen een verhuis. Nu al zijn 80 procent van de 751 parlementsleden gewonnen voor één enkele zetel. Maar het Parlement kan zelf niet beslissen, dat is het privilege van de Raad.

'Europa moet af van die kortzichtige hebberigheid'
© Lannoo / Thomas Sweertvaegher

Is die machtsconcentratie in Brussel wel zo’n goeie zaak ? Met de digitalisering kun je evengoed Brussel wat ontvetten. Afstand is niet zo belangrijk meer. Frankrijk zal trouwens nooit toegeven.

BELET: Dat valt nog te bezien. Een parlement die naam waardig moet in het centrum van de macht blijven zitten. En we wegen meer door dan op het eerste gezicht lijkt door het exclusieve initiatiefrecht van de Commissie. Als we nauwer zouden samenwerken met de nationale parlementen kunnen we de druk op de Commissie nog opvoeren. Parijs, ja, dat zullen we wel zwaar moeten compenseren. Wij denken aan de organisatie van de toppen in Straatsburg, een idee van onze Britse Labourcollega Richard Corbett. En wat na de brexit weggaat uit het Verenigd Koninkrijk, ook de bankautoriteit, zou zich evengoed permanent in Straatsburg kunnen vestigen. Dat weegt wel op tegen één week parlementsvergadering per maand.

DE LANGE: We moeten inderdaad af van die kortzichtige hebberigheid. We hebben een langetermijnvisie nodig, al was het maar om te verhinderen dat Duitsland en Frankrijk netjes alles onder mekaar opdelen. We sluiten ons teveel op in onze eigen Europese bunkers.

Dat kan wel het intern vertrouwen versterken. Maar blijf je niet onmachtig op het wereldtoneel, met die nationale belangen ? In plaats van de kromming van komkommers vast te leggen of rauwe melk te verbieden in sommige Franse kazen, zou er beter gewerkt worden aan de omzetting van de Europese marktwaarde (met 500 miljoen verbruikers de grootste ter wereld) in politieke macht. Niet ?

BELET: Je legt de vinger op de open wonde. Wij pleiten voor heel haalbare initiatieven. Door de vluchtelingencrisis zijn, zoals we in ons boek schrijven, ‘het momentum en de noodzaak daar om een kwantumsprong te maken naar een geloofwaardige Europese defensie’. Hoe? Door een permanent Europees hoofdkwartier op te zetten, complementair met de NAVO. Door versnippering tegen te gaan.

De massale inwijking heeft ons de ogen geopend: soft power, diplomatie, volstaat niet.

Ivo Belet

De Duitse minister van landsverdediging Ursula von der Leyen stelt bitter vast dat de 28 leden samen liefst 37 soorten transportpantsers hebben, 12 verschillende tankvliegtuigen, 19 types gevechtsvliegtuigen. Trek daarmee in gelid naar de oorlog ! Een Europees leger is niet direct haalbaar. Daarom willen wij battlegroups die snel inzetbaar zijn. Bij conflictpreventie en in conflictzones. Ze zijn opgericht in 2005. Maar bij gebrek aan politieke wil zijn ze nog nooit ingezet.

Dat klinkt weinig christelijk, vrede willen afdwingen met nog meer wapens. Dienen jullie niet gewoon de wapenindustrie ? Als je ziet dat Duitsland bij het begin van de crisis in Griekenland nog onderzeeërs en pantsers aan Athene opdrong en Frankrijk jachttoestellen verkocht, die alle eerst moesten betaald worden met de dure leningen die werden aangegaan, dan heb ik mijn twijfels over de ethische kant van de zaak. Het belang van multinationals gaat voor.

BELET: Liever Europese dan Amerikaanse multinationals.

Meent u dat?

BELET: Ja. Het is toch te gek dat we een F-16 zouden kopen, terwijl de Joint Strike Fighter zo goed als helemaal in Europa wordt gebouwd.

Wat is er onethisch aan het verdedigen van de eigen grenzen ? We moeten een kat een kat noemen. De massale inwijking heeft ons de ogen geopend: Soft power, diplomatie, volstaat niet. Als we ons niet de kaas van de boterham willen laten halen, dan moet er een level playing field komen.

Vind jij het normaal dat Rusland een landbouwboycot afkondigt na de Westerse sancties over Oekraine, maar dat alleen de EU de klappen krijgt, niet de VS ? Dat per ton gedumpt staal China maar 40 euro heffing eist voor de VS, maar 200 euro voor de EU ? Dat de VS de Deutsche Bank zo hard aanpakt, maar Goldman Sachs en Morgan Stanley die de crisis van 2007-8 veroorzaakten met publieke middelen rechttrok ? Nee, Europa moet eindelijk de rug rechten. Zeggen: tot hier en niet verder.

Grenzen, we zeggen het met de Duitse filosoof Hegel, vormen de identiteit. Wij hebben grenzen, veilige grenzen nodig, om drie redenen: grenzen om ons aan te passen aan de veranderende wereld, want binnenkort telt Europa nog 5 % van de wereldbevolking, en dan is een ander model onvermijdelijk om de welvaart te behouden; grenzen om onze waarden te beschermen, reden waarom wij aandringen op een eigen FBI, op de automatische uitwisseling van reizigers- en migratiegegevens; grenzen om elke afdreiging te weerstaan, van terreur, van Rusland, van China, van de VS.

‘Hard zijn om het zachte te beschermen’, daar gaat het om.

Dat klinkt erg idealistisch, fluiten in het donker zelfs. Maar de kloof tussen de nationalistische staten en dat Europese droombeeld verbreedt zich. De EVP koestert een adder aan de eigen borst. Wanneer nemen jullie maatregelen tegen Orbán, zijn geflirt met Rusland, en zijn onophoudelijke, vaak valse beschuldigingen aan het adres van ‘Brussel’, zoals nu weer blijkt uit zijn ‘rondvraag’ over migratie en terreur ?

DE LANGE: Hoho, we zijn niet alleen. Wij hebben Orbán, maar de socialisten (S&D) zitten opgescheept met Robert Fico in Slowakije die evenzeer het spreidingsplan voor 160.000 vluchtelingen afwijst. De conservatieven (ECR) hebben een broertje dood aan de Poolse PiS-partij van Káczynski, de liberalen begingen een flater met de toenadering tot de Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo, de uiterst linkse fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links heeft Alexis Tsipras in de rangen.

BELET: Het is niet zo dat je verkiezingen verliest als je onbeschaamd pro-Europees bent. Kroatië is een goed voorbeeld, Bulgarije ook. En Orbán, wij brengen dat probleem zélf aan. We hebben hem al een keer voor het blok gezet, en hij is bijgedraaid, over de doodstraf in 2015. Zes maand geleden hebben we hem opnieuw het vuur aan de schenen gelegd in de fractie. Op de eerste rij zaten CDU en CSU. Zij zeiden in blok: ‘Viktor, nog één zo’n stap, en het is voorgoed voorbij’. We doen niet aan duiveluitdrijving, want in wiens handen drijf je hem dan ?

Het is niet zo dat je verkiezingen verliest als je onbeschaamd pro-Europees bent.

Esther De Lange

DE LANGE: Je moet eens kijken naar de sociale media, de debatten, internet. De teneur: hij doet het toch maar, die Viktor, een sterke leider, dat staat ons wel aan. Wij moeten ons afvragen: wat zit daar onder ? Onder die waardering voor iemand die een hele samenleving aan het platslaan is? Dàt is de kernvraag. Wat beweegt de mensen ? De mensen. Verhofstadt, ik weet het, zegt, je moet aan de instellingen morrelen om verandering teweeg te brengen. Maar de mensen hebben andere vragen. Sociale dumping voorop.

BELET: Juist. Ik heb net een groep West-Vlamingen uit Bredene rondgeleid in het parlement. Zeker vijf keer kreeg ik de vraag: en wat doen jullie aan die vrachtwagenbestuurders, hoe gaat Marianne Thyssen die misbruiken aanpakken ?

Een smartphone rinkelt. ‘Ik moet weg’, zegt De Lange, ‘delegatievergadering’. Ook Ivo wil afronden. ‘Moet je zien’, houdt hij me tegen. ‘Getwitter van Geert Noels, de economist. Zegt: Verhofstadt en Belet hebben zeker geld gekregen van Soros om zijn Centraal Europese Universiteit in Boedapest aan te prijzen’. Hij kijkt misprijzend. ‘N-VA-praat’. En keert zich nog even naar mij: ‘Lees vooral de slotzinnen. Dan begrijp je waarom wij als uitkijk op de Titanic staan’. Dat doe ik op dezelfde Pont des Vosges:

Om vooruit te komen moet je wel weten waar je heen wilt. (…) Van welke kant de wind ook komt en hoe behendig en buigzaam de stuurman ook is, zonder stip aan de horizon ben je verloren. Daar is moed voor nodig. En leiderschap. Het wordt tijd dat het debat weer gaat over de stip en niet meer over de golven.

Esther De Lange & Ivo Belet, De Kloof. Is Europa nog van ons ? Tielt, Lannoo 2017, 236 blz.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content