Kunstenfestivaldesarts: F=ma, Carly Wijs/On the 12 Night…, Boyzie Cekwana

Onverdraagzaamheid kent vele gezichten. Of hoe één kleine roddel of een andere teint mensenlevens bepaalt.

ALS DE BLEKE MAAN AAN HET ROLLEN GAAT

F= ma. Het is de wetenschappelijke formule waarmee wordt aangeduid dat kracht gelijk is aan massa maal versnelling. Net zo kan een onschuldige roddel leiden tot een drama en een krullend haar tot een ander ras. ‘F=ma’ en ‘On the 12th Night of Never, I will not be hold black’: twee voorstellingen over de grote gevolgen van onverdraagzaamheid.

Wie heeft als kind niet het speeltje gespeeld? Je fluistert een zin in iemands oor en voegt daar een detail aan toe. De volgende voegt er weer een detail bij en fluistert het in de andere zijn oor en ga zo maar door. Aan het einde van de rij blijkt het verhaal ontzagwekkend andere proporties te hebben aangenomen.

Het is op dat principe dat de Albanese schrijver Ismael Kadare zich baseerde voor zijn roman ‘Maannacht’ waarin een vrouw het slachtoffer wordt van een roddelcampagne. Op een personeelsfeestje van het wetenschappelijke laboratorium waar ze werkt, wordt de kiem van de roddel gezaaid. Ze zou een collega hebben verleid die al verloofd is met een andere collega. Wat er al dan niet van aan is, dat doet er eigenlijk niet toe voor de schrijver. Hij legt de mechanismen bloot: het sneeuwbaleffect van de menselijke vertelkracht.

Net dat moet Carly Wijs ook hebben aangetrokken om dit verhaal op scène te brengen, speciaal te creëren voor het Kunstenfestival. De Nederlandse theatermaakster en actrice die regelmatig al op de Vlaamse podia te zien was (oa. bij De Roovers en De Onderneming) staat in ‘F = ma’ (***) werkte samen de Zweedse danser Rasmus Ölme en Vlaams acteur Robbie Cleiren op de scène. “Wie denkt hier gekomen te zijn voor een wetenschappelijke uiteenzetting moet ik helaas teleurstellen,” grapt Cleiren in deze Engelstalige voorstelling. “U zult geen feiten horen, maar veel emoties.” Met zijn drieën – in rode shirtjes met de Albanese vlag en landkaart op – vertolken ze de verteller van het verhaal. Of zijn ze de initiators van al deze roddels? Wijs en co spelen leuk met deze dubbelzinnigheid in dit tragikomisch verteluurtje.

Een grote witte ronde papieren maan op de achtergrond refereert aan de titel van Kaderes roman en het zogenaamde verleidingsmoment uit het verhaal. In het programmaboekje van het Kunstenfestival wordt hoogdravend gesproken over ‘de architecturale ingrepen van de ruimte op het spel’ door samenwerking met architectenbureau 51N4E (genoemd naar de geografische coördinaten van Brussel), maar veel meer dan eens veraf of dichtbij die maan staan is dat feitelijk niet.

Wel is het zo dat de wijze waarop een acteur zich in de ruimte ten opzichte van de toeschouwer beweegt, het stuk mee bepaalt. Op een verhoog vlak voor het publiek of instemmend mompelend tussen het publiek: de vertellers, die aanvankelijk nog de schijn van objectiviteit hebben, blijken aan het einde de bedenkers van dit verhaal terwijl bijna geruisloos ook de dwang tot assimileren met een politieke ideologie of morele standaard het verhaal binnensluipt.

Het derde wereld label

1990, Zuid-Afrika: de Apartheid wordt afgeschaft. Pas in 1990. Twintig jaar kan soms tegelijk ongelooflijk veraf en dichtbij voelen.

De in 1970 in Soweto geboren danser en choreograaf Ntsikelelo ‘Boyzie’ Cekwana groeide op tijdens het Apartheidsregime, en werd artistiek groot in de Rainbownation erna. Traditioneel Afrikaanse dans en klassiek ballet vermengt hij met andere invloeden tot een eigen unieke bewegingstaal. Abstracte bewegingen worden gerelateerd aan de geschiedenis van het zwarte Zuid-Afrika en de identiteitcrisis na de Apartheid. De titel van zijn nieuwste dansvoorstelling ‘On the 12 th Night of Never, I will not be hold black’ kan niet duidelijker: te allen tijde draag je je huidskleur mee. Maar tegelijk verwijst de titel ook naar de Shakekspearecomedy ‘On the 12th Night’ waarin identiteitswissels net het komische plot uitmaken.

De voorstelling vormt het tweede deel van zijn ‘Influx Control trilogie’. Influx Control – het klinkt als een bacteriewerende zalf -was de Apartheidswet die de bewegingsvrijheid van de zwarte Zuid-Afrikanen ten tijde van de apartheid beperkte: zo was het hen verboden in de binnenstad te wonen, ze mochten er wel werken mits een speciaal pasje maar moesten ’s avonds terug huiswaarts naar de woonwijken (townships) buiten de stad. Overtreders van de wet konden gevangen gezet worden. Gewoon pasje vergeten was al voldoende om op Robbeneiland, de staatsgevangenis vlak voor de kust van Kaapstad, te belanden. Een lichtere teint, krullend of steil haar, een rasindeling van black, coloured en indian (blanke gevangen zaten er niet) maakte er het verschil tussen wel of geen streep boter op de snee brood per dag.

2010, Kaapstad. Ex-gevangenen die vroeger verlangend keken naar de vrije kust van Kaapstad, wonen nu nog steeds op Robbeneiland en verdienen er geld met toeristen gidsen. Het is een vreemdsoortige mix van commercie, oprechtheid en de tering naar de nering zetten. Voor de vroegere cel van Mandela is het aanschuiven voor een foto, twee Brits-Indiase meisjes borstelen hun lange steile haar voor het ‘perfecte plaatje’.

2010, Brussel, kunstenfestival. Met ‘On the 12th Night of Never, I will not be hold black’ wil Boyzie Cekwana onderzoeken hoe identiteit gecreëerd wordt via stereotypes, maar ook door de blik van de ander, zowel op persoonlijk vlak als op wereldschaal. Hoe kan Afrika het ‘derde wereld’-label van zich afschudden om zichzelf opnieuw uit te vinden?

Liv Laveyne

‘On the 12th Night…’, tot en met 15 mei in KVS-Box, Brussel. www.kfda.be