‘Irak moet een federale staat worden, of zal ophouden te bestaan’

ERBIL, HOOFDSTAD VAN DE KOERDEN Een relatief veilige haven in een uitgerafeld land. © ALBERTO PRIETO

Op 30 april worden in Irak parlementsverkiezingen gehouden. Huidig premier Maliki wil een derde termijn, tot grote onvrede van de soennieten en Koerden in het land. ‘Als het zo doorgaat, willen de Koerden over hooguit twee jaar een volledige afsplitsing.’

‘Verkiezingen? Die kunnen me niets schelen. Als Saddam Hoessein er nog was geweest, zou ik op hem stemmen. Maar in het stelletje prutsers dat nu in Bagdad zit, geloof ik niet.’ Daham, onze taxichauffeur, raast als een bezetene over de smalle landweg. Het is tien dagen voor de nationale parlementsverkiezingen in Irak en we zijn op weg naar Erbil, hoofdstad van Iraaks-Koerdistan. De Koerdische Autonome Regio in het noorden is verreweg het veiligste deel van Irak. In de rest van het land wordt de ene aanslag na de andere gepleegd en zijn ontvoeringen en moorden bijna dagelijkse kost. Met de verkiezingen van 30 april in het vooruitzicht is het nog erger geworden. Politie- en legerposten, stembureaus, druk bezochte markten en winkelstraten zijn een constant doelwit van autobommen, zelfmoordaanslagen en andere aanvallen. Volgens de Verenigde Naties kwamen vorig jaar zeker 8868 mensen om door geweld in Irak. Dit jaar zouden er al meer dan 2500 doden zijn gevallen.

De aanslagen en schietpartijen worden vanuit verschillende hoeken gepleegd: radicale soennieten of sjiieten, Al-Qaeda, de Islamitische Staat van Irak en de Levant (ISIS), of aanhangers van de verboden Ba’athpartij van voormalig dictator Saddam Hoessein. De sjiitische premier Nouri al-Maliki hoopt met zijn Dawa Partij op een derde termijn, en zal die waarschijnlijk ook krijgen. ‘Precies daarom stem ik niet’, foetert Daham. ‘Want met Maliki zal er niets veranderen. Hij wordt gesteund door de Verenigde Staten en door Iran, hij is door en door corrupt, en hij is bovenal uit op macht. Ten tijde van Saddam Hoessein stonden wij (de soennieten, nvdr.) sterk, maar wie zal straks onze rechten kunnen waarborgen?’ De soennieten maken 20 à 40 procent uit van de 32 miljoen Irakezen. Ze voelen zich onderdrukt door de overwegend sjiitische regering.

Daham komt uit Mosul, de tweede grootste stad van het land, grenzend aan de Koerdische regio. ‘Een regelrechte rotstad’, klinkt het grimmig. ‘Het zit er vol ISIS-strijders. Dan doen de Koerden het beter. Ze slagen erin hun regio goed te beschermen tegen al het geweld. Misschien moet ik maar in Erbil gaan wonen. Daar is het tenminste nog leefbaar.’

Het snel groeiende Erbil heeft meer dan een miljoen inwoners en wordt vaak vergeleken met Dubai. De his-torische citadel in de binnenstad zou meer dan 7000 jaar oud zijn, maar buiten het centrum schieten nieuwe bedrijven en presti-gieuze bouwcomplexen als paddenstoelen uit de grond. De luxueuze vijfsterrenhotels en chique winkelstraten worden druk bezocht door zakenlui van over de hele wereld en toeristen uit Irak, Iran en de Golfstaten komen graag naar Erbil om te ontspannen. Zoals de twee Iraanse jongens in ons hotel die elke avond een paar flessen drank inslaan (waar ze heel geheimzinnig over doen) en daarna op stap gaan om vrouwen te versieren. In de christelijke wijken kun je overal alcohol kopen. In de moslimbuurten ook, maar dan verdoken. Voor de duizenden recente vluchtelingen uit Fallujah, dat sinds begin dit jaar in handen is van Al-Qaeda en ISIS, is Erbil meestal veel te duur; de prijzen liggen er even hoog als in Europa. De Koerden laten hen toe in hun regio, zij het tijdelijk. Velen zijn naar goedkopere oorden op het platteland getrokken of wonen met hele families in de goedkoopste appartementen van de stad.

Net buiten Erbil liggen de paleizen van Massoud Barzani en zijn familie. Barzani is president van Iraaks-Koerdistan en een machtig man met veel geld. Overal in Erbil wapperen de gele vlag-getjes van Barzani’s Koerdische Democratische Partij (KDP). De andere overheersende kleur is het groen van de rivaliserende Patriottische Unie van Koerdistan (PUK), met Jalal Talabani aan het hoofd.

‘De wereld is Irak vergeten’

‘We verwachten een hoge opkomst, zo’n 90 procent’, zegt Shuwan Taha, KDP-parlementslid en kandidaat voor de komende verkiezingen. ‘Er is een nieuwe golf van geweld aan de gang in Irak. In Koerdistan is het dan wel veilig, maar ook wij staan onder druk. De regering in Bagdad maakt het ons niet makkelijk. Bagdad controleert de geldstromen in Irak, wij Koerden zijn afhankelijk van Iraakse dotaties. Koerdistan heeft olie, maar we mogen ze niet zelf verkopen. Bagdad controleert en beheert alles. Officieel krijgen we 17 procent van de totale olie-inkomsten van Irak, in de praktijk houden we daar 14 procent van over, wat neerkomt op zo’n 15 miljard dollar. Toen we een eigen pijpleiding naar Turkije in gebruik namen en we er 2,5 miljoen vaten hebben opgeslagen, begon Bagdad moeilijk te doen. Oliemaatschappijen die onze olie willen kopen, kunnen hun winstgevende contracten met Bagdad verliezen, liet de regering weten. Intussen schort ze onze dotaties op. We krijgen al maanden bijna geen geld meer. Daardoor worden onze werknemers niet of veel te laat betaald. We zitten dus behoorlijk klem. Daarom stel ik me weer kandidaat: we moeten onze rechten blijven beschermen.’

Officieel zeggen de Koerden dat ze zich niet willen afscheiden van Irak. ‘Daar is het nog een beetje te vroeg voor’, zegt Taha met een monkellachje. ‘We kunnen het financieel niet aan. 95 procent van ons budget komt van de dotaties van Bagdad. Maar feit is dat Bagdad onze grenzen ruimschoots heeft overschreden. Op deze manier willen en kunnen we niet verder in Irak.’

Ook partijgenoot Rawaz Khoshnaw ziet een toekomst waarin Koerden, soennieten en sjiieten samen het land besturen somber in. ‘Als Iraaks-Koerdistan zich ooit afsplitst, hoop ik dat het zonder bloedvergieten verloopt. Maar ik vrees ervoor. Als Maliki niet wil inzien dat hij als alleenheerser het land naar de afgrond leidt, zal het hooguit een of twee jaar duren voor de Koerden actie ondernemen. Maliki controleert de regering, en die heeft geen enkel respect voor de grondwet. Als hij opnieuw verkozen wordt – en die kans is groot – dan zal het nog verder bergafwaarts gaan met dit land.’

Khoshnaw verloor zijn vader en zijn broer in het geweld: een autobom in 2003. ‘Elke familie in Irak heeft wel een familielid verloren door het terrorisme’, vertelt hij. ‘Maar blijkbaar kan het niemand nog wat schelen. De wereld is Irak vergeten. En de regering in Bagdad geeft niet de indruk dat ze het terrorisme met alle mogelijke middelen bestrijdt. Militairen vechten tegen Al-Qaeda en tegen ISIS, maar een groot deel van het geweld komt van sjiieten tegen soennieten en vice versa. Of van rivaliserende groeperingen binnen de sjiitische of soennitische gemeenschap. Maliki is gebaat bij het aanhoudende geweld. Het is een ideale voedingsbodem voor corruptie, waar de regering naar hartenlust van profiteert.’

Khoshnaw is pessimistisch, maar hij is niet van plan om werkloos toe te kijken. ‘De dood van mijn vader en broer inspireert me om door te gaan. Ze zijn meer dan tien jaar geleden gestorven, en nog altijd vallen er bijna dagelijks doden in Irak. Als we niets ondernemen, zijn al die mensen voor niets gestorven. Ik hoop dat we rond de tafel kunnen zitten met de andere partijen en tot een vreedzame oplossing kunnen komen. Een federaal model voor heel Irak is volgens mij de enige oplossing. Zo niet zal Irak over een paar jaar niet meer bestaan.’

‘Geen alternatief’

Het is vrijdagmiddag, en het plein aan de oude citadel van Erbil stroomt vol gezinnen die van de lentezon komen genieten. De cafés en restaurants zitten vol, de verkopers op de markt en in de winkels prijzen om ter luidst hun waren aan. Hoe meer we rondvragen, hoe meer we de naam Gorran (Partij van de Verandering) horen vallen. Gorran is naast de KDP en de PUK de grootste partij in Iraaks-Koerdistan. ‘Gorran zal veel stemmen krijgen’, zegt Khalil Shakir (20), die samen met zijn broer een stoffenwinkel runt. Hij is een van de weinige jongeren die we tegenkomen die geïnteresseerd zijn in politiek. ‘In Koerdistan zijn veel mensen teleurgesteld in de klassieke partijen. Gorran is nieuw en fris, het bestaat sinds 2009 en vaart een andere koers. Corruptie bestrijden staat boven aan de agenda.’

Volgens woordvoerder Abdulsamad Abdulla is de kracht van Gorran dat de meeste politici vroeger bij andere partijen zaten en het klappen van de zweep kennen. ‘We zijn geen racisten, geen marxisten, geen radicale islamieten. We zijn een gematigde partij die pleit voor democratie en vrijheid.’ Abdulla is er niet zo zeker van dat de verkiezingen eerlijk zullen verlopen. ‘Militairen kunnen twee keer stemmen. Een keer op voorhand, in hun functie als militair, en een keer als burger. Dat is uiteraard illegaal, maar het gebeurt. Maar goed, wij hopen op meer stemmen in onze regio. Irak is ver van ons bed.’

De twee sjiitische rivalen van Maliki zijn de beweging van Sadr en de Iraakse Hoge Islamitische Raad. ‘Maar of ze op eigen houtje een regering kunnen vormen, zonder Maliki? Dat denk ik niet’, zegt Vladimir van Wilgenburg, een Nederlander die vaak in Iraaks-Koerdistan rondreist als Midden-Oostenspecialist van de Amerikaanse denktank The Jamestown Foundation. ‘De verschillende politieke blokken zijn zo versplinterd geraakt dat het bijzonder moeilijk zal worden om een regering te vormen. De VS steunen Maliki omdat hij de beste optie is, er zijn geen betere alternatieven. De soennieten voelen zich intussen gemarginaliseerd door de sjiieten, die de regering domineren. En de Koerden neigen steeds meer naar complete onafhankelijkheid. Een recent referendum wees uit dat 98 procent van de Koerden het liefst een volledige eigen staat wil. Maar daar hebben ze de steun van andere landen voor nodig, ze kunnen het niet alleen.’

Koerden onder elkaar

Behalve tegenstand van de regering in Bagdad hebben ze nog andere problemen in Iraaks-Koerdistan. De heersende KDP kan het niet verkroppen dat de PYD, de Koerdische partij in Syrië, de controle heeft over de Syrische kant van de grens, waar veel geld wordt verdiend met de smokkel van wapens en allerhande goederen. Als reactie heeft de KDP een 27 kilometer lange greppel gegraven aan de Iraaks-Koerdische kant van de grens . Zogezegd om de broeders in Syrië te beschermen. Maar aan Syrische kant wordt zwaar geprotesteerd, daar beweren ze dat de Iraakse Koerden hen de macht willen ontnemen en hun terrein willen uitbreiden aan Syrische kant. De greppel heeft een grote symbolische waarde. De PYD klaagt dat ze niet meer de grens met Irak mag oversteken van de KDP, en maakt dan maar gebruik van de grensovergang op Iraaks gebied, onder andere om hulpgoederen naar Syrië te brengen. Een verenigd Koerdistan lijkt nog verre toekomstmuziek.

DOOR JOANIE DE RIJKE, FOTO’S ALBERTO PRIETO

‘De Koerden slagen erin hun regio goed te beschermen tegen al het geweld. Daar is het tenminste nog leefbaar.’

‘Onafhankelijk-heid kunnen we financieel niet aan. 95 procent van het Koerdische budget komt van dotaties van Bagdad.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content