‘Een aantal mensen is moeilijk in de maatschappij te betrekken omdat ze actief voor afscheiding kiezen’

Sociaal psycholoog Alain Van Hiel (UGent) vergelijkt de Franse reportage over de Parijse banlieue waar vrouwen niet welkom zijn, met de Pano-reportage over Tremelo.

Zo’n twee maanden geleden kregen we op televisie een spraakmakende reportage in Pano te zien over een koppel van Marokkaanse afkomst dat zich kwam vestigen in het landelijke Tremelo, een zo goed als blank dorp. Het beeld van de boze blanke Vlaming en de allochtoon-als-slachtoffer werd de ether ingejaagd.

(Her)bekijk onze eerste Pano. Hoe kijkt de Vlaming naar de islam? Deel uw mening via #pano https://t.co/wlHjLglUDG @vrtderedactie

— Pano. (@vrtpano) October 12, 2016

Op de Franse televisie hebben ze vorige week gedacht: “Dat kunnen we ook”. Ook in deze reportage registreerde een geheime camera de reacties van niets vermoedende burgers, deze keer in een voorstad in Parijs, voornamelijk bewoond door personen van Noord-Afrikaanse afkomst. In deze buurten blijken mannen het voor het zeggen te hebben, zijn vrouwen weinig welkom in de publieke ruimte. Zo werden onder andere twee vrouwen gevraagd een café – waar enkele mannen welkom waren – te verlaten. Vrouwen leiden er dus een uitgegomd bestaan. Althans, daar waar de camera draaide.

Weegt racisme zwaarder dan seksisme, of andersom?

Racisme of seksisme, wat is er nu het ergst? In de humane wetenschappen zal je daar terecht geen antwoord op vinden. In mijn domein, de sociale psychologie, zijn we ons natuurlijk bewust van de verschillen tussen beide, maar leggen we tegelijkertijd ook de nadruk op de gelijkenissen van deze twee uitingsvormen van onverdraagzaamheid. Beide vormen verdelen mensen in wat als belangrijke en essentiële criteria worden beschouwd, namelijk de hokjes van ras en geslacht. Verschillen tussen de rassen en geslachten worden hierbij overschat. De grond van onverdraagzaamheid gaat in beide gevallen over criteria die we zelf niet kunnen kiezen, omdat het lot nu eenmaal beslist over onze afkomst en ons biologisch geslacht.

Er is geen enkele manier om te bepalen wat er nu het ergst of het meest verdorven zou zijn: mensen discrimineren op basis van afkomst, of op basis van geslacht. Het is wel bijzonder moeilijk om empathie te voelen met mensen die beweren gediscrimineerd te worden op basis van afkomst, indien ze zelf seksisme ten toon spreiden. En andersom ook natuurlijk. Met welk recht zouden seksisten kunnen klagen over racisme, of racisten over seksisme? “Practice what you preach”, is nu eenmaal het beste middel tegen beschuldigingen van morele hypocrisie.

Toch wel erger dan Tremelo

Helaas is er nog een ander verschil tussen de Pano-reportage van enkele maanden geleden en de Franse ‘omgekeerde dub’. In Tremelo werden de vooroordelen geuit in afwezigheid van het moslimkoppel en uiteindelijk werden deze vriendelijke mensen aanvaard binnen het tijdsbestek van een week. Getuige hiervan het aantal bezoekers tijdens de opening van hun winkeltje. Dit lijken eerder subtiele vooroordelen.

In de Franse buitenwijk echter, werden deze vrouwen expliciet duidelijk gemaakt dat ze niet welkom waren. Het laat zich bovendien vermoeden dat deze vrouwen volgende week niet op een barkruk aan de toog zullen zitten. Dit zijn grove vooroordelen; dit soort seksisme lijkt dus veel meer vastgeroest dan het racisme zoals getoond in de reportage in Tremelo.

Wat brengt de toekomst?

Wat we ondertussen steeds meer lijken te beseffen is dat een aantal mensen moeilijk te betrekken zijn in onze maatschappij en dat dit zo zal blijven omdat ze actief voor afscheiding en segregatie kiezen. Dit geldt voor alle bevolkingsgroepen, alleen is het natuurlijk zichtbaarder en opvallender wanneer leden van minderheden deze route nemen. Hoe deze evolutie te keren, is een ander paar mouwen. Hoopvol is dat we in de Franse reportage zagen dat enkele dappere vrouwen deze gang van zaken actief bekampten en die mannen op andere gedachten probeerden te brengen.

Fysieke segregatie gaat vaak gepaard met psychische segregatie. De enige manier om echt ‘samen’ te leven, is nu net die segregatie te bekampen en om iedereen in de maatschappij te trekken. Het is immers een gevaar dat er in dit soort gettoachtige omgevingen een soort luchtbel ontstaat waar geen invloeden meer in en uit kunnen, waardoor de mensen die in deze denkbeeldige luchtbel leven zich aan de normen van de globale maatschappij onttrekken.

Alain Van Hiel is professor sociale psychologie aan de UGent. Eerder dit jaar verscheen zijn boek ‘Iedereen Racist’.