Als alles goed gaat, vertrekt op 26 oktober de eerste Europese ruimtesonde naar onze buurplaneet Venus. De Venus Express moet er in april volgend jaar arriveren.

Venus is al sinds prehistorische tijden bekend. De planeet is aan de hemel te zien als het helderste object na de zon en de maan. Samen met Mercurius is het een zogenaamde binnenplaneet. Dat betekent dat Venus op een kleinere afstand dan de aarde om de zon draait en zo vanaf onze planeet altijd relatief dicht bij de zon te zien is als Morgenster of Avondster.

Venus is genoemd naar de Romeinse godin van de schoonheid en de liefde. Maar de astronomen uit de antieke tijd konden niet vermoeden dat de ogenschijnlijk lieftallige ‘zusterplaneet’ van de aarde eigenlijk een hel is: met een gigantisch broeikaseffect, een giftige atmosfeer en temperaturen die aan het oppervlak bijna 500 graden Celsius bereiken. Geen aantrekkelijke vakantiebestemming voor toekomstige ruimtereizigers…

Onze andere planetaire buur Mars kreeg de laatste jaren heel veel aandacht, terwijl de belangstelling voor Venus enigszins weggeëbd leek.

Maar Venus is beslist niet minder interessant. Dit hemellichaam kan ons immers veel leren over wat onze eigen aarde en haar bewoners nog te wachten staat. Waarom evolueerde Venus zo anders? Waarom is er op deze planeet, die maar iets kleiner is dan de aarde, zo’n extreem broeikaseffect? Antwoorden op deze vragen kunnen een rol spelen in de discussies over de klimaatverandering.

Ovenheet

In de jaren zestig van de vorige eeuw lieten de eerste gegevens van Amerikaanse en Russische ruimtetuigen al zien dat Venus exotisch en bijzonder ongastvrij is. Zo doet Venus er 243 aardse dagen over om eenmaal rond haar as te draaien. Een Venusdag is dus langer dan een Venusjaar, de 225 dagen die Venus nodig heeft om één baan rond de zon af te leggen. Bovendien beweegt de zon aan de Venushemel van west naar oost. Een afdoende verklaring daarvoor is er voorlopig niet.

Venus heeft geen maan en geen magnetisch veld zoals de aarde en is omgeven door een dichte atmosfeer, die vooral uit koolstofdioxide bestaat. Dat Venus in vele opzichten heel anders is dan de aarde, is vooral aan die atmos-feer te wijten. De verschroeiende temperaturen aan het oppervlak zijn het gevolg van een catastrofaal broeikaseffect. Dat ontstaat doordat de atmosfeer van Venus bijna alle zonne-energie die het oppervlak bereikt gevangenhoudt.

Op Venus heerst ook een atmosferische druk die bijna honderd keer zo groot is als bij ons op zeeniveau.

Door die atmosfeer wordt het oppervlak van Venus volledig aan het oog onttrokken. Toch hebben we een behoorlijk goed beeld van hoe het eruitziet. Russische Venera-ruimtesondes zorgden in de jaren ’70 en ’80 voor een prestatie van formaat. Ze overleefden een landing op Venus en stuurden fo-to’s door van het oppervlak. Een globale kijk op Venus kregen we van Russische en Amerikaanse radarsondes, die de planeet vanuit een omloopbaan gedetailleerd in kaart brachten.

De radarbeelden onthulden uiterst droge maar spectaculaire landschappen die gekenmerkt werden door intense geologische activiteit: er zijn kraters en kilometershoge vulkanen.

Venus heeft blijkbaar geen tektonische platen, op onze planeet botsen die aardlagen regelmatig met elkaar, ze veroorzaken aard-bevingen en doen bergketens ontstaan. Venus zou maar één enkele plaat hebben. Haar dikte en beweeglijkheid zijn onbekend. Wel zijn er aanwijzingen dat er vulkanisme is geweest. Over het oppervlak zijn honderden kilometers lange lavastromen te zien. Dat oppervlak van Venus is overigens erg jong. De oudste kraters dateren van 500 miljoen jaar geleden, ons zonnestelsel is al 4,6 miljard jaar oud.

Snel en goedkoop

Veel vragen wachten dus nog op een antwoord. Opmerkelijk is dat een Europese ruimtesonde meer dan tien jaar na de Amerikaanse Magellan de draad van het Venusonderzoek weer opneemt. Venus Express heeft de nieuwste technologie aan boord, maar is tegelijkertijd een relatief goedkoop project. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA investeerde er 220 miljoen euro in, wat naar ruimtevaartnormen bescheiden is. Het bedrag dekt de ontwikkeling van de sonde, de lancering en alle operaties. De ESA deed een beroep op technologie die al ontwikkeld en gebruikt was voor andere ruimtesondes. En de industriële partners zijn dezelfde als bij Mars Express, een tweelingbroer van Venus Express, die sinds december 2003 met succes rond de Rode Planeet draait.

Venus Express zal vertrekken met een Russische Sojoez-Fregat-raket vanaf de mythische kosmodroom Bajkonoer in Kazachstan, waar ook de eerste Spoetnik (1957), de eerste mens (Joeri Gagarin, 1961) en onze eigen Belgische ESA-astronaut Frank De Winne (2002) werden gelanceerd. Het European Space Operations Centre (ESOC) van de ESA in het Duitse Darmstadt zal de vlucht volgen. De sonde is 1270 kilogram zwaar, bevat 570 kilogram brandstof en 93 kilogram wetenschappelijke instrumenten. Wanneer Venus Express in april volgend jaar zijn doel bereikt, moet hij in een baan rond de planeet komen en van daaruit tot drie jaar lang de atmosfeer, de omgeving en het oppervlak van Venus bestuderen.

‘Wij willen hetzelfde hemellichaam tegelijkertijd met verschillende instrumenten bekijken. Dat is onze filosofie.’ De ESA rekent op een aantal primeurs. Venus Express heeft heel gevoelige ‘ogen’, die tot diep in de atmosfeer kunnen kijken. Tegelijkertijd zal hij de temperatuur meten, de scheikundige samenstelling van de atmosfeer bekijken, het weer en het klimaat op Venus onderzoeken, zien hoe de zonnewind (een stroom geladen deeltjes afkomstig van de zon) in wisselwerking treedt met de atmosfeer en speuren naar vulkanische activiteit en ‘Venusbevingen’.

Ook ons land doet mee. Het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA) in Ukkel krijgt internationale waardering voor zijn atmosfeeronderzoek. Het is betrokken bij het instrument SPICAV. Dat zal metingen uitvoeren en de atmosfeer van Venus analyseren.

De ESA is er bijzonder trots op dat het als enige ruimtevaartagentschap in de wereld programma’s heeft voor de verkenning van alle binnenste planeten in het zonnestelsel: naast Mars Express en Venus Express staat rond 2012 nog het project BepiColombo voor onderzoek van de planeet Mercurius op het programma.

Benny Audenaert

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content