De kip met de gouden eieren

Als de kaap van de staatshervorming ooit wordt gerond, zal het politieke gevecht gaan over de 25 miljard om begroting en sociale zekerheid te redden.

Als de kaap van de staatshervorming ooit wordt gerond, zal het politieke gevecht gaan over de 25 miljard om begroting en sociale zekerheid te redden. Bereid u voor op litanieën over de gewone burger die al genoeg getroffen is door een crisis waaraan hij geen schuld heeft en die dus niet het kind van de rekening mag zijn. Die slogans verkochten al goed in verkiezingstijd, maar ze brengen slechts een deel van de moraal van het crisisverhaal.

Wie draagt de schuld? De banken zijn hoofdverdachten. Hocus pocus met financiële producten die afgeleid waren van verhoopte stijgingen van woningprijzen zorgde in 2007-08 voor een kettingreactie toen de huizenmarkt in de Verenigde Staten in elkaar zakte. De financiële markten werden weggeblazen door de barstende bubbel die ze zelf mee hadden opgeblazen. De hele economie werd meegesleurd in hun val, met recessie tot gevolg. Eerste vaststelling is dus dat de economische crisis veroorzaakt werd door de financiële crisis. Ondernemingen en ondernemers zijn even goed crisisslachtoffer als u en ik.

Komen we tot het gat in de begroting. Uiteraard is dat deels de rekening voor het redden van dezelfde banken. Maar waarom zijn de banken gered? Het financiële stelsel stond aan de rand van de afgrond. Zonder reddingsoperaties was ons spaargeld in rook opgegaan en wenkte een nieuwe Grote Depressie. Schulden gemaakt in ons aller belang. Idem dito voor de extra uitgaven van relanceplan en sociale zekerheid. Werkloosheid, tijdelijke werkloosheid, werksubsidies: allemaal om ons te dienen in het diepste van de crisis.

Dat is nog maar het begin. Twee derde van onze budgettaire beproeving is helemaal niet gebonden aan de crisis, maar heeft integendeel structurele oorzaken. De slappe schuldafbouw tijdens de jaren Verhofstadt. Het lege Zilverfonds. Het amechtige Generatiepact. Ons onvermogen om – anders dan bijvoorbeeld de Duitsers – export en concurrentiekracht op te krikken. Kortom: het is de uitgestelde afrekening voor ons falen om economie en staatshuishouding op orde te brengen.

Als je dat allemaal optelt, ligt één conclusie voor de hand: de begrotingskrater is onze collectieve erfenis, de combinatie van nalatigheid vóór de crisis en eigenbelang na de crisis. De economie is als de spreekwoordelijke kip met de gouden eieren – uiteindelijk moet elke euro daar gemaakt worden. We hebben het beest jarenlang wat verwaarloosd, vervolgens geteerd op de verwachte opbrengst van toekomstige eieren en uiteindelijk met een hypotheek belast toen dat mislukte. Mijn morele crisisboodschap is dat we de plicht hebben de magische kip van de economie in betere gezondheid door te geven aan de jongere generaties.

Het gaat dus niet alleen om het bijeenharken van miljarden. Het gaat er vooral om dat te doen op een wijze die meer potentieel brengt, die ons land uit de crisis laat komen in een toestand die beter is dan vóór de crisis. Prioriteit nummer één is dan efficiëntie. Rapporten genoeg over hoe de Belgische overheden kunnen verbeteren. In de gezondheidszorg moet de tering naar de nering het debat over de groeinorm overstijgen. We komen er niet met tijdelijk wat kranen dicht te draaien. We moeten reorganiseren voor meer gezondheid met minder geld. De arbeidsmarkt kan beter ondanks de crisis: de kloof tussen werkloosheid en openstaande vacatures moet gedicht. Dan is er het belasten. Vereenvoudigen is daar het motto. Slim rooien in het woud van uitzonderingen en aftrekken kan middelen genereren, de economie een betere bedding bieden en de strijd tegen fiscale fraude bevorderen.

Kortom: voor de toekomst is besparen om en door te verbeteren hét hoofdingrediënt in het recept van een geslaagde sanering. Nieuwe lasten zijn kruiding, niet de maaltijd. Dat is ook de aanbeveling van rapporten die besparingsrondes internationaal hebben vergeleken. We hebben dus de keuze: improvisatie met een nachtelijk compromis over geld of de weg van pragmatische en structurele hervorming. Verlaten we eindelijk het selectieve eigenbelang op korte termijn voor het collectieve belang op lange termijn?

Marc De Vos