Frank D'hanis

‘Het is oké om even geen mening te hebben’

Frank D'hanis Filosoof en schrijver

‘Meer dan ooit lijkt het zaak om bij elke nieuwe kwestie even te pauzeren, om onze boosheid en morele verontwaardiging even opzij te duwen en te bekijken wat er echt aan de hand is’, schrijft Frank D’hanis.

De nieuwe digitale communities vormen vragen aan een verschroeiend tempo om steeds nieuwe meningen van hun gebruikers. De posities rond Bart De Pauw en #metoo op gang in het zog van de transgressies van filmproducer Harvey Weinstein lagen nog maar net op tafel, of het hele debat was alweer naar de periferie verdwenen. Voor er kans was om intellectueel op adem te komen na de moreel moeilijke vraag waar verleiding stopt en harassment begint, regent het opinies over de oorzaken van slecht gedrag van Brusselse jongeren, en het valt te verwachten dat we binnen een aantal dagen weer helemaal in beslag genomen zullen worden door een nieuwe kwestie. In een dergelijke situatie, waarin het dominante agendapunt met een onvoorspelbare snelheid steeds verschuift, voelen mensen zich onder druk gezet om binnen hun digitale stammen snel hun mening te bepalen, en zullen ze hun mening bijna automatisch vastketenen aan de grootste clichés en de makkelijkste meningen.

Het is oké om even geen mening te hebben

De verlichtingsfilosoof John Locke schreef op het einde van de zeventiende eeuw in zijn An essay concerning human understanding al over de menselijke neiging om (te) snel te gaan oordelen. Locke maakt daarbij een scherp onderscheid tussen de zekerheid van de kennis en de waarschijnlijkheid van het oordeel. Als we spreken over kennis is er volgens Locke geen twijfel en dus ook geen oordeel nodig, maar het is net wanneer we twijfelen, wanneer er geen zekerheid is, dat we gaan oordelen. Kennis is altijd juist, maar een oordeel kan juist zijn, of net verkeerd.

Locke raadt vanuit deze tweedeling dan ook aan om niet te snel te gaan oordelen, en bij voorkeur het oordeel op te schorten tot er sprake is van een vorm van kennis. We moeten echter ook praktisch zijn: we kunnen ons weliswaar het best beperken tot een redelijke tijd voor we gaan oordelen, want, zo schrijf Locke, als we zouden wachten met eten tot we absoluut zeker zijn dat het ons gaat voeden dan is er niets anders meer te doen dan stilzitten en doodgaan. Het is duidelijk dat de ruimte om ons oordeel goed te overwegen er in deze tijd van digitale media vaak ontbreekt.

Het oude inzicht van filosofen zoals Locke dat te snel oordelen potentieel negatieve gevolgen heeft wordt meer en meer ondersteund door de bevindingen van de cognitieve psychologie. In de bestseller uit 2011 Thinking, fast and slow beschrijft de Israëlische psycholoog Daniël Kahneman hoe we aangedreven door twee van elkaar onderscheiden systemen beslissen en oordelen. Systeem 1 is snel en werkt automatisch en moeiteloos en systeem 2 is traag, heeft bewuste input nodig en vreet daardoor onze aandacht en onze energie veel sneller op. Een bekend voorbeeld van schadelijke gevolgen die uit de wisselwerking van deze twee systemen kunnen voorkomen is de neiging van systeem 1 om te kiezen voor vet eten als systeem 2 bezig is met een moeilijke cognitieve taak, zoals een rekensom. Ons systeem 1 kiest standaard voor het meest suikerige eten, en als systeem 2 niet bewust kan nadenken over de wenselijkheid hiervan omdat het ergens mee bezig is dan maken zelfs onze meest oprechte dieetopties geen schijn van kans. Bovendien is systeem 2 nogal lui, en als het een makkelijke verklaring voor iets krijgt zal het niet meer op zoek gaan naar verdere verklaringen. Dit is de cognitieve verklaring voor het basisinzicht dat vooroordelen blijven bloeien tot er een invloedrijke stem komt die ze tegenspreekt.

Luiheid

De snelheid van de opeenvolging aan topics waarover we moeten nadenken binnen onze digitale netwerken biedt ons geen kans om alle argumenten te overwegen en dat werkt de luiheid van het overbevraagde systeem 2 in de hand. Iedereen heeft de aangeboren neiging om mensen te gaan beoordelen volgens voorgemaakte categorieën en het kost moeite om dit niet te doen, om het bewijs af te wachten en het oordeel op te schorten. In de huidige context van steeds weer opnieuw snel te moeten gaan denken kan men verwachten dat de meest makkelijke, alles verklarende clichés van de grootste groep het keer op keer zullen halen. Als een verklaring voor een complex probleem te makkelijk komt, als een oplossing heel logisch lijkt terwijl het eigenlijk gaat om een zeer ingewikkelde vraag, dan klopt er misschien iets niet en moeten we ons afvragen of we ons laten beduvelen door de automatische redeneringen van systeem 1.

Meer dan ooit lijkt het dus zaak om bij elke nieuwe kwestie even te pauzeren, om onze boosheid en morele verontwaardiging en alle andere emoties en oordelen die makkelijk komen even opzij te duwen en te bekijken wat er echt aan de hand is. Als je hierdoor even geen mening hebt: prima, eigenlijk is dat een goed teken, want dat wil zeggen dat je de tragere, meer bewuste delen van je brein de kans geeft om even op het probleem te kauwen. We hechten al te veel belang aan snelheid, terwijl de traagheid zoveel voordelen heeft. Voor u meteen akkoord gaat met deze uitspraak, die wellicht ook een zeker makkelijk vooroordeel aanboort, denkt u er het best eerst nog eens over na.

Frank D’hanis is filosoof en schrijver.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content