Boekengeluk van Adolf Hitler en Joseph Chamberlain

Maarten Dessing ziet in Den Haag een inspirerende expositie vol boekengeluk in al zijn aspecten.

Een boekenkast gevuld met de beste boeken die je ooit las. Boekengeluk? Zeker. Maar boekengeluk – een term van Boudewijn Büch – omvat veel meer, laat de gelijknamige tentoonstelling zien in het Museum Meermanno. De ouderdom van een boek of de rol die het speelde in de boekgeschiedenis verhoogt het genot. Het ex libris voorin. De unieke band. Het opmerkelijk kleine formaat. De uitzonderlijk verzorgde vormgeving. En natuurlijk de kast waarin de boeken worden opgeborgen.

De collectie van Museum Meermanno bevat prachtige specimen van alle aspecten van het genoegen dat bibliofielen, verzamelaars of gewone lezers aan boeken ontlenen. Neem de boekenkast van de Kelmscott Press van kunstenaar en schrijver William Morris (1834-1896). Behalve geestelijk vader van de arts and crafts-beweging stichtte hij ook de eerste private press van Engeland. Deze sierlijk geciseleerde eikenhouten boekenkast bevat alle door hem uitgegeven boeken. Alles ontwierp Morris zelf: de kast, de boeken, de gebruikte lettertypes. In een pseudo-middeleeuwse stijl, maar zó fraai.

Net zo bijzonder is de ex libris-collectie van het echtpaar Jansen-Ebing die de eigendomsplaatjes van talrijke beroemdheden omvat. Van Hitler: een hakenkruis in een gouden halo. Maar ook van zijn tegenspeler in München 1938: Joseph Chamberlain. Maar dat moet een spotprent zijn. Het ex libris toont een portret van Chamberlain met een veer in zijn ene hand en een paraplu in een andere. Civis pacem para umbrellum, staat er bij – een spottende verbastering van ‘si vis pacem para bellum’: als je vrede wil, bereid je dan voor op de oorlog. En onder zijn naam: ‘pronounce: j’aime Berlin’.

De basis van de museumcollectie werd gelegd door rechtsgeleerde Gerard Meerman (1722-1771) en zijn achterneef Willem van Westreenen (1783-1848), beide van jongs af aan fanatieke boekenverzamelaars. De laatste liet zijn collectie nooit aan iemand zien, maar legde wél vast dat zijn huis na zijn dood een museum moest worden. Toen zijn museum een eeuw later werd samengevoegd met het Museum van het Boek kreeg het de status van tempel van de boekgeschiedenis in Nederland.

Deze geschiedenis is nog altijd terug te zien in het statige Haagse museumpand. De hoogtepunten omvatten óók het bevallige papierbehang van Jean Baptiste Réveillon, dat er nog net zo nieuw uit ziet als toen het in 1788 werd aangebracht. De souvenirs van baron Van Westreenen: een kurkmodel van de Vestatempel. En de graven van zijn honden Caesar, Negresse, Diana, Actaeon, Donau, Leto en Feltlauff achterin de tuin. De laatste overleefde de baron en zou later in zijn graf moeten worden bijgeplaatst, maar aan die wens is geen gehoor gegeven.

Het geheel is bijzonder prikkelend dat je boekenliefde flink oppookt. Bijzondere boeken als de Atlas van Bleau, Maerlandts Rijmbijbel en het Getijdenboek voor Catharina van Kleef lijken alledaags naast de talrijke ongebruikelijke schatten. Zie het Middeleeuwse buidelboek – een van de twintig exemplaren in de wereld die bewaard zijn gebleven. De ontwerpen van typograaf Jan van Krimpen. Of het ‘ornaprentenboek’: prenten gemaakt door J.H. Moesman uit de ornamenten die het zetsel van oude lettercorpsen vroeger hadden.

Alleen de inrichting van de tentoonstelling zelf valt nogal uit de toon. In iedere vitrine mocht niet meer dan één item liggen. Sommige vitrines ogen daarom erg leeg. Een zaal die dan niet meer dan vijf te grote vitrines telt, lijkt eerder op een museumzaal in een derde wereldland: de collectie is te klein om het pompeuze museum van de dictator te vullen, of de rebellen hebben het museum half leeggeroofd. Het concept zat de tentoonstellingsmakers duidelijk in de weg.

Gelukkig is afreizen naar Den Haag alleen nodig voor de echte boekenliefhebber die de werken per se in het echt wil zien. De vijftig hoogtepunten van ‘Boekengeluk’ heeft Museum Meermanno ook online gezet. Zie onder ’topstukken’. Op dezelfde site is ook de catalogus van een groot deel van de totale museumcollectie te vinden. Daar is na enig zoeken te achterhalen dat het ex libris van Chamberlain inderdaad een spotprent is. Gemaakt door de Oostenrijkse kunstenaar Michel Fingesten.

Maarten Dessing

‘Boekengeluk’ is nog tot en met 24 oktober te zien in Museum Meermanno, Prinsessegracht 30, Den Haag (vlak bij Centraal Station).

Maandag gesloten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content