‘Voor je flatscreen sakkeren dat de wereld vergaat: burgerschap heeft heus wel meer om het lijf dan dat’

‘We zullen een strategie moeten uitdokteren om onze plicht tegenover medemensen in nood na te komen zonder de leefbaarheid van onze eigen steden in het gedrang te brengen’, zegt professor internationale betrekkingen Jonathan Holslag (VUB).

De bevolkingsexplosie in Afrika en het Midden-Oosten stelt ons voor dé strategische uitdaging van deze eeuw. Elk jaar komen er in Afrika en het Midden-Oosten dertig miljoen inwoners bij, vaak in een context van armoede, geweld en onderdrukking. Laten we er niet flauw over doen: de huidige stroom van vluchtelingen en migranten uit die regio is, tenzij de toestand er verbetert, de voorhoede van een nog veel grotere exodus. Dat dreigt de Europese samenleving verder te versplinteren.

Wat moeten we daaraan doen? Laten we, ten eerste, realistisch zijn. Zoals je kunt begrijpen dat mensen verhuizen om hun leefomstandigheden te verbeteren, zo kun je begrijpen dat ze die leefomstandigheden hier proberen te behouden. Zeker wanneer de integratie van nieuwkomers globaal gezien geen succes is, wanneer de economie stagneert, onze eigen waarden allerminst op scherp staan, en de cultuurbeleving bij veel Europeanen niet bepaald intensief is. Wat we vandaag observeren, is niet zozeer een botsing van beschavingen maar een botsing van bangigheid.

En nee, de misère in het Zuiden is niet altijd onze schuld. De Britse Midden-Oosten-correspondent Robert Fisk wees onlangs nog met de vinger naar de westerse legers. Maar er was heus niet méér rechtvaardigheid in het Midden-Oosten toen de Safawiden en de Ottomanen er nog de plak voerden. Wat mij opvalt, is het cynisme van de lokale elite. Die wordt nu genereus gefinancierd door Chinezen, de Golfstaten en de Russen. ‘Ik begrijp niet waarom jullie marine voor vluchtelingentaxi speelt’, zei een hoge officier van een West-Afrikaans land vorige week nog tegen me. ‘Het zijn vooral luie mensen die naar Europa gaan.’ Is migratie goed voor onze economie? De voorbije jaren zijn er in Europa meer migranten bijgekomen dan we nieuwe banen hebben gecreëerd. Het was toch een beetje pijnlijk om in Duitsland ‘Wir schaffen das’ te roepen, terwijl 16 procent van de bevolking er in armoede leeft.

Realisme betekent ook dat we dit inzien: we zullen die enorme druk nooit stoppen door achter grenzen weg te kruipen. Hekken optrekken tegen migratie is als een dijkbreuk stoppen met een handdoek. Kijk naar de Romeinen. Zij probeerden het eerst met formidabele muren aan de grens. Toen ze die niet meer konden bemannen, maakten ze van barbaarse leiders aan de grens foederati die andere barbaren op afstand moesten houden. Maar tezelfdertijd verzwakte de Romeinse samenleving van binnenuit door decadentie, ongelijkheid en wanbestuur. Daardoor verbrokkelde het uiteindelijk, werd het onder de voet gelopen, en spoelden duizenden vluchtelingen uit Rome aan in Egypte en Syrië. Muren bouwen rond een vermolmende samenleving heeft geen zin.

Europese burgers hoeven zich misschien niet schuldig te voelen voor alle dingen die misgaan in de wereld. Maar zij zijn het die hun eigen samenleving moeten versterken. En ze mogen de schuld voor alles wat misloopt niet bij migranten leggen. Voor je flatscreen zitten sakkeren dat de wereld naar de knoppen gaat: burgerschap heeft heus wel meer om het lijf dan dat. Haat wordt dan een schaamlap voor luiheid, een alibi om je eigen verantwoordelijkheid te ontlopen.

Waaruit bestaat die verantwoordelijkheid dan? Laten we alvast beginnen door normaal tegen elkaar te doen. Een sterke samenleving is een hechte samenleving, waar mensen elkaar groeten – in plaats van elkaar als zombies voorbij te lopen. In een sterke samenleving primeren respect en waardigheid. Die waarden tonen we tegenover elkaar in het dagelijkse leven en geven we mee in de opvoeding van onze kinderen. In een sterke samenleving doen we een inspanning om onze cultuur te verrijken. Minstens even uitdagend als ongebreidelde migratie is de tsunami van rotzooi die via onze media en supermarkten op ons afkomt. Of de teloorgang van kwaliteitsbesef, waardoor onze economie verzwakt. Wacht niet op ‘de overheid’ of op ‘Europa’! Kom zélf in actie!

De komende jaren zullen we de migratie moeten doseren. We zullen een strategie moeten uitdokteren om onze plicht tegenover medemensen in nood na te komen zonder de leefbaarheid van onze eigen steden in het gedrang te brengen. We hebben een menselijk en nuchter vluchtelingenbeleid nodig. Op langere termijn moet het onze ambitie zijn om veiligheid, welvaart en waardigheid uit te dragen. Om kansen te delen met de landen om ons heen. En om Europa in te bedden in een positieve invloedssfeer, waarin onze eigen samenleving opnieuw de weg wijst. Zelf sterker worden: dat is de beste remedie tegen onzekerheid.

Jonathan Holslag is professor internationale betrekkingen aan de VUB.

Voor je flatscreen sakkeren dat de wereld naar de knoppen gaat: burgerschap heeft heus wel meer om het lijf dan dat.