Lang geleden dat het er zo heet toegegaan is in Turkije, waar een bonte massa de regering om respect vraagt. ‘Je kunt niet regeren tegen de helft van je bevolking in’, stelt politicoloog Kerem Öktem op het Taksimplein.
Het is even opkijken om in een van de gezellige eetcafés in Cihangir, de hipsterwijk van Istanbul, plots traangas in je ogen te voelen prikken, wanneer er nergens politie te bekennen is. ‘Ze laten het uit helikopters vallen’, weet de barman. De betogers die de politie op zo’n draconische manier uit elkaar wil drijven, lijken nochtans in niets op de chaotische massa’s van tijdens de Arabische Lente. Met hun kleurige zwembrilletjes en papieren gasmaskers geven deze duizenden hippe studenten de protesten een soort van festivalsfeer. Het lijkt duidelijk: dit is een moderne, seculiere generatie die rebelleert tegen een conservatieve, islamistische overheid. Maar zo eenduidig is het niet.
Volgens de ene student is premier Recep Tayyip Erdogan een islamist, voor de ander een Ottomaanse sultan. Bovendien krijgen de studenten dag na dag steun van weer andere mensen, met hun eigen beweegredenen. ‘De linksen zijn net als de moslims tegen het liberale economische beleid, de groene jongens tegen het kappen van de bomen aan het Taksimplein. De secularisten zijn tegen de recente alcoholwetten, de nationalisten tegen de invloed van de islam, en de studenten en de voetbalsupporters tegen het harde optreden van de politie.’ Academicus Murat Cemal Yalcintan zag de massa betogers almaar groter worden, en diverser. ‘Dat is een primeur. Zeker nationalisten en linksen zijn nooit verenigd. Maar er is dus geen gemeenschappelijk doel. Enkel de eis om respect.’
Erdogan en Atatürk
Dat de betogers dat niet krijgen, is een understatement. Erdogan wijst er bij kritiek telkens op dat hij al drie verkiezingen gewonnen heeft, de laatste keer met de helft van de stemmen voor zijn islamitisch geïnspireerde AK-Partij. ‘En het kan hem niet schelen wat de andere helft denkt’, stelt Kerem Öktem, een Turkse politicoloog aan de universiteit van Oxford. ‘Dat blijkt duidelijk, als hij deze betogers ‘alcoholisten en marginalen’ noemt. Ik denk dat het een verkiezingsstrategie is. Hij rekent op zijn helft, en wil de afstand met de anderen zo groot mogelijk maken door te polariseren.’
Erdogan doet alleen maar wat elke Turkse leider voor hem gedaan heeft, tot Kemal Atatürk toe. De Turkse politieke geschiedenis is er een van het verketteren van de andere kant. ‘Onder het kemalisme was de islam kop van Jut’, zegt sociologieprof Ferhat Kentel. ‘De scheiding van kerk en staat werd dictatoriaal, en de islam werd genegeerd. Ook de Koerden en de alevieten vielen uit de boot. Dat beleid heeft geleid tot een constante strijd tussen de verschillende grote identiteiten in Turkije: de nationalisten, de moslims, de oriëntalisten en de westerlingen. Zij botsen nog steeds de hele tijd, over om het even welk onderwerp.’ Zoals over een park.
Lesje democratie
Het is die manier van aan politiek doen, waartegen vandaag wordt geprotesteerd. ‘Deze coalitie van betogers zal niet uitgroeien tot een nieuwe politieke beweging’, vermoedt Yalcintan. ‘Als er morgen verkiezingen zijn, wint de AKP opnieuw. Misschien nu met slechts 40 procent. Misschien verliest ze Istanbul. Maar de oppositie zal niet winnen, ondanks deze protesten. Alleen zal de regering dan wel gewaarschuwd zijn door het volk, dat het gedaan moet zijn om te regeren voor de eigen kiezers alleen.’
‘Erdogan is de Egyptische dictator Mubarak niet’, bevestigt Öktem. ‘Zijn regering is verkozen. Bovendien heeft hij ook veel verwezenlijkt. Zo draait de economie en komt er vrede met de Koerden, wat ondenkbaar was vóór de AKP. Maar ik sta hier op het Taksimplein om hem eraan te herinneren dat macht niet onbegrensd is. Dat je niet kunt regeren tegen de helft van je bevolking in. Het is een les die hij, maar ook de Turkse democratie zelf, nog niet geleerd heeft.’
DOOR JELLE HENNEMAN
‘Als er morgen verkiezingen zijn, wint de AKP opnieuw.’
