Ter gelegenheid van de 40e verjaardag van Knack duikt Rik Van Cauwelaert wekelijks in donkere kelders van ons archief – en van zijn geheugen.

1 mei is weer gevierd, de socialistische stand van zaken in Vlaanderen en in Europa nog eens opgemeten. De SP.A heeft een wat sombere week achter de rug. Voorzitter Caroline Gennez, die haar partij maar niet van de kant kan duwen, zou haar aftocht voorbereiden. PS-voorzitter Elio Di Rupo ziet dan weer, samen met de Waalse socialisten, het Belgische speelveld verschrompelen.

35 jaar geleden vormden Vlaamse en Franstalige socialisten nog de unitaire BSP-PSB, weliswaar met een tweekoppig voorzitterschap. Franstalig covoorzitter André Cools en zijn Vlaamse kameraad hielden de partij bijeen.

In 1976 telde BSP-PSB nog een kwart miljoen leden en bezetten de socialisten 59 Kamerzetels – 20 meer dan vandaag.

Toch was er beroering onder de Europese socialisten. In Frankrijk had François Mitterrand met de communisten van Georges Marchais een Programme commun opgesteld.

Mitterrand had in 1974 met een banddikte de race naar het Franse presidentschap verloren van Valéry Giscard d’Estaing. Maar de samenwerking met de communisten bleef hem versterken, tot hij in 1981 de presidentiële verkiezingen won.

Er waren kameraden die met bewondering naar Mitterrand keken, anderen dan weer met toenemende ergernis. Een van die laatsten was de Duitse bondskanselier Helmut Schmidt, die begin 1976 tijdens een bijeenkomst van Europese socialisten in het Deense Helsingor tot een scherp dispuut kwam met François Mitterrand. Want Schmidt had moeite met het tweespan van de Franse socialisten en communisten.

Te midden van die politieke discussie verscheen La tentation totalitaire (‘De totalitaire verleiding’) van de Franse schrijver en filosoof Jean-François Revel, een aanval in regel op Mitterrand.

Revel, die eigenlijk Jean-François Ricard heette, gold toen als een linkse denker die eerder al de aandacht had getrokken met zijn Ni Marx ni Jésus, waarin hij zich al afzette tegen de linksigheid van de Europese intellectuelen.

Revels aanval op Mitterrand en diens samenwerking met de communisten had niet alleen in Frankrijk, maar ook in de rest van Europa het effect van een splinterbom.

De auteur werd prompt naar Leiden uitgenodigd voor de prestigieuze Huizinga-lezing. Het Franse weekblad L’Express wijdde een volledig nummer aan De totalitaire verleiding. Knack bleef niet achter en bracht in het nummer van 11 februari 1976 een extra bijlage van 16 pagina’s met als covertitel De zelfmoord van het socialisme, met daarin interviews met André Cools en Willy Claes, die duidelijk maakten dat zij in de aanval van Revel een rechts offensief vermoedden.

Ook Knack-redacteur Johan Struye zag een rechts manoeuvre. ‘Dit boek komt niet alleen’, schreef Struye. ‘Het staat met zijn succes in de boekhandel, als een vlag geplant op het niet te onderschatten antiontspanningsoffensief dat sinds het najaar aanzwelt.’

Struye noemde Revel ‘een anticommunist’ – wat toen nog als een verwijt gold. Maar in talloze debatten spelde Revel dit verwijt op als een ereteken. Ludwig von Mises citerend herhaalde de Fransman dan graag dat acht van de tien maatregelen die Karl Marx in het Communistisch Manifest aanreikte door Hitler werden uitgevoerd, met een radicalisme dat Marx zou hebben verrukt.

Revel, die in 2006 overleed, liet ook in zijn latere werken nooit na te wijzen op de drang bij nogal wat intellectuelen om achter linkse totalitaire utopieën aan te lopen.

De ineenstorting van het Oostblok, goed 13 jaar na de publicatie van De totalitaire verleiding, luidde niet alleen het einde in van die utopieën, maar beet ook in op de kracht van het Europese socialisme dat naar een derde weg zocht om te overleven.

Al was de aftakeling wellicht al eerder begonnen. Want enkele maanden na de bijlage over het boek van Revel had André Cools het in Knack over een probleem dat de BSP-PSB bedreigde: ‘Te veel mensen beweren dat ze socialist zijn, maar hun ideologische droom niet herkennen in de BSP.’ Een probleem waar tot op vandaag SP.A en PS geen raad mee weten.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content