“Léonard spreekt zichzelf tegen”

© Belga

Immanente gerechtigheid: wat bedoelt de aartsbisschop daar precies mee? De Leuvense theoloog Lieven Boeve vindt hem niet erg consequent.

‘Ik zie in deze epidemie dus geen straf, hoogstens een soort immanente gerechtigheid, een beetje zoals we op het ecologische vlak soms de rekening gerepresenteerd krijgen voor wat we het milieu aandoen. Misschien wreekt ook de menselijke liefde zich soms als ze slecht behandeld wordt, zonder dat daarvoor een transcendente bron tussenbeide moet komen.’

Toen deze uitspraak vorige week uit het pas vertaalde interviewboek Monseigneur Léonard: Gesprekken werd gelicht, stak een storm van verontwaardiging op. Hij had weliswaar, zo verdedigde de aartsbisschop zich tijdens een persconferentie, alleen willen verwijzen naar mensen die hiv oplopen ten gevolge van promiscue gedrag, niet naar kinderen die met hiv geboren worden of naar mensen die hiv krijgen na een bloedtransfusie, maar het bleek olie op het vuur. Zelfs de Gentse bisschop Luc Van Looy nam afstand van André-Joseph Léonard.

Blijft de vraag: hoe komt Léonard erbij? Is ‘immanente gerechtigheid’ een bekend concept in het katholieke wereldbeeld? ‘Léonards denken is geworteld in de zogenaamde natuurwet’, legt de Leuvense theoloog Lieven Boeve uit. ‘Wie vertrekt van de natuurwet, koppelt een beschrijvende uitspraak aan een morele uitspraak. Mensen die roken, hebben meer kans op longkanker. Mensen die onveilige seks hebben met wisselde partners, hebben meer kans op hiv. Dat zijn beschrijvende uitspraken over de werkelijkheid. Nu, volgens het natuurwetdenken zit er een redelijkheid en moraliteit in de werkelijkheid, omdat God die werkelijkheid per slot van rekening geschapen heeft. En dus kun je een beschrijvende uitspraak koppelen aan een morele uitspraak: de werkelijkheid is goed zoals ze is, omdat ze door God geschapen is.’

Toch is de aartsbisschop niet helemaal consequent, vindt Boeve. ‘Aan de ene kant zegt hij dat aids geen straf is, en niet door God gewild. Anderzijds vindt hij het wel een vorm van immanente gerechtigheid. Dat is vreemd, omdat het toch God is die als schepper de morele orde in de schepping heeft gestopt. In feite spreekt de aartsbisschop zichzelf een beetje tegen. Zeker als je er ook rekening mee houdt dat promiscue gedrag alleen maar je káns op hiv verhoogt. Er is geen automatische link tussen individuele verantwoordelijkheid en immanente gerechtigheid. Het blijft altijd een loterij – en dat is dus helemaal niet rechtvaardig.’

Homoseksualiteit

Léonards visie op homoseksualiteit past in datzelfde natuurwetdenken, zegt Boeve. Als God de mens geschapen heeft als man en vrouw, met het oog op voortplanting, dan druist homoseksualiteit daartegenin en gaat het om ‘onnatuurlijk’ gedrag. ‘En dat botst met onze moderne gevoeligheden. Niet iedereen gaat er nog van uit dat God de wereld geschapen heeft.’

Ook binnen de kerk is het natuurwetdenken niet meer vanzelfsprekend. Boeve: ‘Tijdens het tweede Vaticaans concilie kwam het christelijk personalisme als alternatief naar voren. Binnen het personalistische denken zoekt men de universele moraal niet meer te funderen in de structuur van de werkelijkheid, maar in de menselijke persoon en alle relaties die de mens kan aangaan – met God, met de samenleving, met de medemens, met de natuur. Bij de discussie over anticonceptie, bijvoorbeeld, is de vraag dan niet of God dat gewild heeft toen hij de wereld schiep, maar of het de menselijke relaties ten goede komt. Hetzelfde geldt voor homoseksualiteit. Toen de Gentse bisschop verklaarde minder problemen te hebben met duurzame homoseksuele relaties, sprak hij vanuit het personalisme.’

Toen Paulus VI in 1968 de encycliek Humanae Vitae de wereld in stuurde, was een meerderheid van de leden van de voorbereidende commissie gewonnen voor de personalistische visie. Maar in zijn encycliek had de paus het uiteindelijk voor het zeggen, en dus werd het de natuurwet: anticonceptie is tegennatuurlijk en dus verboden. Aartsbisschop Léonard zit nog altijd op die lijn. ‘Maar de discussie binnen de kerk over de seksuele ethiek is daarom niet gestopt’, aldus Boeve. ‘Dat blijkt uit de uitspraken van monseigneur Van Looy.’

Joël De Ceulaer

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content