Overzicht van internationale rechtshoven en ad-hoctribunalen.

Internationaal Tribunaal van Nürnberg

Tijdelijke rechtbank van de geallieerden.

Zetelde van 20 november 1945 tot 1 oktober 1946.

Beschuldigden: 24 topnazi’s, onder wie Hermann Göring, Baldur von Schirach, Rudolf Hess en Joachim von Ribbentrop.

Verdict: elf doodstraffen, zeven gevangenisstraffen tussen de tien jaar en levenslang, drie vrijspraken.

Internationaal Gerechtshof in Den Haag

Permanente rechtbank van de Verenigde Naties.

Zetelt sinds 1945 als opvolger van het Permanent Hof voor Internationaal Recht (geen einddatum).

Beslecht geschillen tussen staten.

Verdict: onder meer voor de 185 VN-lidstaten bindende veroordeling van kernproeven, hertekening van lands- of maritieme grenzen, veroordeling van gijzelingen. Buigt zich sinds kort over het probleem van de muur die Israël in de Palestijnse gebieden bouwt.

Internationaal Militair Tribunaal voor het Verre Oosten in Tokio

Tijdelijke rechtbank van de geallieerden.

Zetelde van 3 mei 1946 tot 12 november 1948.

Beschuldigden: 28 Japanse politieke en militaire verantwoordelijken uit de Tweede Wereldoorlog, onder wie generaal Hideko Tojo, de militaire bevelhebber.

Verdict: zeven doodstraffen, zestien keer levenslang.

Europees Hof in Luxemburg

Permanente rechtbank van de Europese Unie

Zetelt vanaf 1952 (geen einddatum).

Beschuldigden: lidstaten van de Unie, maar ook inwoners of rechtspersonen uit de Unie.

Verdict: talloze uitspraken over vrij verkeer van mensen en goederen, conformisme van nationale wetgeving aan Europese richtlijnen. Bekende recente zaken: de antitrustzaak tegen informaticagigant Microsoft, de monsterboete voor enkele autoconstructeurs.

Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg

Permanente rechtbank van de Raad van Europa (vergelijkbaar met het Interamerikaans Hof en het Afrikaans Hof dat nu in de steigers staat).

Zetelt vanaf 1959 (geen einddatum).

Beschuldigden: overheden, op basis van klachten van andere overheden of inwoners van de Unie.

Verdict: verschillende vonnissen over de slechte behandeling van gevangenen, de traagheid van justitie, de persvrijheid of het gebrek daaraan. Recente zaak: de behandeling van de klacht van Johan Delanghe, in België veroordeeld in de zaak-Agusta, over de slechte werking van het Belgische gerecht.

Russell-tribunaal

Ad-hoctribunaal van gecoöpteerde intellectuelen, onder wie de filosofen Bertrand Russell en Jean-Paul Sartre.

Zetelde van 1966 tot 1980.

Beschuldigden: allerlei militaire en politieke overheden.

Verdict: morele veroordelingen zonder juridische waarde van het Amerikaanse engagement in Vietnam, de mensenrechtenschendingen in Latijns-Amerika en de etnocide in India.

Permanent volkstribunaal

Permanent tribunaal van juristen en prominenten, opgericht door de Italiaanse senator Lelio Basso als een voortzetting van het Russell-tribunaal.

Zetelt sinds 1979 (geen einddatum).

Beschuldigden: allerlei militaire en politieke overheden.

Verdict: morele veroordelingen van de Sovjet-invasie in Afghanistan, de Indonesische invasie in Oost-Timor en het Chinese militaire optreden in Tibet. De rechtbank heeft een adviserende functie in de schoot van de Verenigde Naties.

Internationaal ex-Joegoslavië- tribunaal in Den Haag

Tijdelijke rechtbank van de Verenigde Naties.

Zetelt vanaf september 1993 (in principe tot 2010).

Beschuldigden: politieke en militaire leiders uit ex-Joegoslavië, van wie de Servische president Slobodan Milosevic de bekendste is.

Verdict: talloze gevangenisstraffen voor meer dan 60 oorlogsmisdadigers uit de Balkanoorlog (1990-1995).

Internationaal Rwanda-tribunaal in Arusha

Tijdelijke rechtbank van de Verenigde Naties

Zetelt vanaf 28 november 1995 (in principe tot 2008).

Beschuldigden: zeventig politieke en militaire leiders van Rwanda uit de periode van de genocide (1994). Onder hen de toenmalige premier, Jean Kambanda, veertien van zijn ministers en verschillende hooggeplaatste militairen.

Verdict: gevangenisstraffen voor 12 betrokkenen bij de genocide.

Internationaal Strafhof in Den Haag

Permanente rechtbank van de Verenigde Naties, bevoegd voor het berechten van individuen uit landen die hierover het Verdrag van Rome van 1998 ratificeerden.

Zetelt vanaf 11 maart 2003 (geen einddatum).

Beschuldigden: (vermoedelijk) worden nog dit jaar de eerste onderzoeken geopend naar de wandaden van Congolese rebellenleiders en naar de wreedheden van kindsoldaten in Oeganda. De rechtbank is bevoegd voor alle oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, gepleegd na 1 juli 2002.

Verdict: nog geen uitspraken te verwachten in het eerstkomende jaar.

Speciale rechtbank voor Sierra Leone

Gemengde rechtbank van de Verenigde Naties en de regering van Sierra Leone (met Sierra Leoonse rechters en internationale adviseurs). Wellicht worden in de komende maanden vergelijkbare tribunalen opgezet voor Oost-Timor, Cambodja en mogelijk ook voor Irak.

Zetelt vanaf februari 2004.

Beschuldigden: elf krijgsheren die na 30 november 1996 gemoord, verkracht en geplunderd, kindsoldaten opgeleid en terreurdaden gepleegd zouden hebben.

Verdict: nog geen uitspraken te verwachten in het eerstkomende jaar.

Nationale processen over individuele oorlogsmisdaden

In 1961 bracht de staat Israël in Jeruzalem Adolf Eichmann voor de rechter, de architect van de Endlösung die zes miljoen joden het leven kostte. Eichmann werd op basis van een wet uit 1950 ter dood veroordeeld. Onlangs bracht ook België, via de inmiddels afgeschafte genocidewet van 16 juni 1993, een aantal beschuldigden voor oorlogsmisdaden voor de rechter. Zo veroordeelde het hof van assisen in Brussel in juni 2001 na zeven weken proces twee Rwandese nonnen, een professor en een bedrijfsleider – de zogenaamde ‘Vier van Butare’ – voor misdaden tegen de menselijkheid.

De Wereldtribunalen over Irak

Op anti-oorlogsmeetings in Berlijn, Jakarta, Parijs, Cancun en Genève ontstond op 25 mei 2003 het idee om een vredestribunaal over Irak te organiseren in samenwerking met de Bertrand Russell Peace Foundation. De jongste maanden zijn er over de hele wereld hoorzittingen gehouden in moraliteitsrechtbanken over verschillende aspecten van de oorlog in Irak: in Londen en Parijs over de legitimiteit van de oorlog, in Mumbai over de oorlogsmisdaden tijdens de oorlog. Deze week volgt Brussel, in mei komen er soortgelijke ‘processen’ in New York over de oorlogs- en bezettingsmisdaden, in Tokio en Hiroshima over het gebruik van massavernietigingswapens en de beschuldigingen van genocide, in Istanbul over de aanslag op het culturele erfgoed van Irak.

Door Frank Demets