‘Op een paar maanden voor de verkiezingen wordt iedereen plots groen. Het is bijna te mooi om waar te zijn’, zegt Groen!-voorzitster Vera Dua. Niets lijkt de terugkeer van haar partij naar de Kamer en de Senaat nog in de weg te staan. En daarna volgt onvermijdelijk de langverwachte machtswissel, die het Agalevtijdperk definitief moet doen vergeten.
‘Stel je voor dat onze lijsten anno 2007 nog werden getrokken door Mieke Vogels, Magda Aelvoet, Jos Geysels, Jef Tavernier en mijzelf’, zegt Groen!-voorzitster Vera Dua. ‘Dat zou op termijn héél schadelijk geweest zijn voor onze partij.’ Uit een studie van het Instituut voor Sociaal en Politiek Opinieonderzoek (ISPO) blijkt dat de electorale pandoering die de partij bij de federale verkiezingen van 2003 kreeg gedeeltelijk aan haar verdorde imago te wijten was. Het toenmalige Agalev was niet meer aantrekkelijk voor jonge kiezers; het kartel SP.A-Spirit ging met de titel van hipste partij lopen. Dat zal de groenen geen tweede keer overkomen: de partij pakt dit keer uit met jongere, onbekende lijsttrekkers. Vera Dua trekt zich terug op de Senaatslijst. En voor wie nog niet overtuigd is, doen de groenen er nog een handvol kunstenaars bij, zoals Anne Provoost, Gert Bettens, Peter Verhelst en Tom Kestens.
Als we de peilingen mogen geloven, was die hele vernieuwingsoperatie een bijzonder goede beslissing. Volgens de recentste peiling van de VRT en De Standaard behaalt de partij 8,4 procent van de stemmen. Dat er in Limburg blijkbaar geen zetel inzit, wordt ruimschoots gecompenseerd door de twee zetels waarmee ze zowel in Oost-Vlaanderen als in Antwerpen lekker worden gemaakt. ‘Dat is natuurlijk prachtig, maar sinds de gemeenteraadsverkiezingen ken ik de foutenmarge van zulke polls maar al te goed’, zegt de Antwerpse lijstduwer Mieke Vogels. ‘Niet dat de cijfers voor Antwerpen me echt verbazen, want onze hoofddoekencampagne heeft veel stof doen opwaaien, en met Meyrem Almaci hebben we een sterke lijsttrekker. Mensen waarderen blijkbaar dat we spelers uit eigen kweek naar voren schuiven.’
En gekweekt is er. Al vóór 2003 besloten toenmalig politiek secretaris Jos Geysels en partijsecretaris Luc Lemiengre om de onvermijdelijke machtsoverdracht binnen de partij voor te bereiden door jonge mensen te rekruteren en op te leiden. Dat proces stokte even toen de hele partij na de verkiezingsnederlaag voor pampus lag, maar na een half jaar werd Dua partijvoorzitster en zij pikte de draad van de vernieuwing weer op. Toen Groen! bij de Vlaamse verkiezingen van 2004 uit zijn as herrees, waren het echter vooral oudgedienden die naar het Vlaams Parlement mochten, en die dus ook de touwtjes van de partij in handen hielden.
Ondertussen werd wel een groepje dauphins klaargestoomd om de fakkel tegen 2007 over te nemen. Inclusief zaterdagse mediatrainingen en uiteenzettingen over allerlei politieke thema’s. Dat gaf de partijtop al een goed beeld van het talent dat ze achter de hand had. Maar er was nog een climax nodig: eindtermen als het ware. Jaren eerder had Max Kahlke, een Zwitser die in het bestuur van Groen! Gent zat, het idee geopperd om naar het voorbeeld van de groene partij in zijn vaderland de ‘competenties’ van jonge kandidaten te meten voordat ze op een lijst worden geposteerd. Van zijn initieel idee bleef maar de helft meer over toen een vijftigtal kandidaat-kandidaten zich eerder dit jaar bij het pollcomité presenteerde. Getalenteerde politici hadden last van examenstress, de jaloezie laaide hoog op, er werd warrig over het initiatief gecommuniceerd, en her en der lekten resultaten uit. ‘We hebben de kandidaten gewoon gevraagd om een tekst te schrijven en op basis daarvan een debat te voeren met het pollcomité’, zegt Vera Dua. ‘De besten kwamen bovendrijven, en die hebben we allemaal een goede plaats gegeven. Sommigen voor onmiddellijk gebruik, anderen als investering in de toekomst.’
Opvallend was dat Els Keytsman, Tinne Van der Straeten en Freya Piryns, die destijds door het duo Geysels-Lemiengre in stelling waren gebracht om op korte termijn een hoofdrol te spelen in de partij, geen koppositie kregen op de ontwerplijsten voor de federale verkiezingen van 10 juni. Na wat discussie binnen het pollcomité mocht Van der Straeten uiteindelijk toch de Kamerlijst trekken in Brussel-Halle-Vilvoorde. Freya Piryns, die vorig jaar nog ongewapend voorop werd gestuurd bij de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen, belandde uiteindelijk op de Senaatslijst, als derde kandidaat bij de effectieven en als eerste opvolger. Els Keytsman kreeg de tweede plaats in Oost-Vlaanderen. Een afrekening met de kroonprinsessen van Agalev? Daar is volgens Dua niets van aan. ‘In Antwerpen en Oost-Vlaanderen hadden we meer dan één potentiële lijsttrekker’, zegt ze. ‘We hebben de beste mensen op de eerste en de tweede plaats gezet, en we gaan in beide provincies voor twee zetels. Wat is dan het probleem?’ Het probleem van Piryns is vooral dat ze niet de juiste vriendjes heeft, dat van Keytsman dat ze in Oost-Vlaanderen woont maar niet in Gent.
GENTSE SCHOONMAAK
Als Keytsman en Piryns straks een zetel binnenhalen, maalt niemand nog om hun lijstplaats. Maar al dat gemor wijst wel op een veel groter ongenoegen. Dat alles door een kleine inner circle wordt beslist, klagen ze aan de basis. En dat niemand hen nog ergens van op de hoogte brengt. Nu kan de partijtop natuurlijk maar roeien met de riemen die hij heeft. Na de verkiezingen van 2003 moest twee derde van het personeel opstappen. Daardoor is er van de dienst Landweg, die instond voor de contacten met plaatselijke mandatarissen, haast niets meer over. Dua: ‘Wat vroeger een ondersteuningsdienst was, is tegenwoordig een netwerk van gemeenteraadsleden, en soms loopt dat een beetje mis. We werken nu vooral via e-mail en internet, maar dat volstaat duidelijk niet.’
Ook op de externe communicatie wordt binnenskamers nogal wat kritiek gespuid. Verschillende afdelingen zijn ongelukkig met de invloed van het Antwerpse communicatiebureau Link Inc, dat de partij geregeld adviseert. ‘Na het debacle van 2003 hebben wij de campagne van Groen! in handen genomen omdat we het belangrijk vonden dat die partij weer op de kaart werd gezet’, zegt zaakvoerster Chris Vanlangendonck van Link Inc. ‘Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen heb ik dan zelf, op persoonlijke titel, Vera Dua begeleid. Vrijwillig. En nu hebben ze ons gevraagd voor de federale verkiezingen, maar na 10 juni loopt die samenwerking weer af.’ Insiders beweren echter dat Dua ook tussendoor heel goed naar Vanlangendonck luistert. ‘Haar aanbevelingen worden bij ons vaak als dwingende richtlijnen beschouwd’, klinkt het. ‘En het is allemaal zo oppervlakkig: we moeten volwassen overkomen, vriendelijk en beleefd zijn, en vooral geen controverse uitlokken.’
Zo wordt het gevoel nog versterkt dat alle macht onder een paar vertrouwelingen van Dua is verdeeld. ‘Op zich is het evident dat een klein groepje de beslissingen neemt’, zegt een vooraanstaande groene van de vorige generatie. ‘Maar tot 2003 was tenminste duidelijk wie die decision makers waren: de politiek secretaris, de partijsecretaris, de fractieleiders en een paar parlementsleden. Maar wie zijn dat nu? Het probleem is ook niet dat de besluitvorming zo gecentraliseerd gebeurt, wel dat het centrum in Gent ligt en niet in Brussel.’ Nogal wat mandatarissen beweren inderdaad dat de Gentse Groen!-afdeling een te grote impact heeft op de voorzitster. De werkelijkheid is iets ingewikkelder. Zeker voor Dua zelf.
‘In Oost-Vlaanderen hebben we inderdaad een probleem’, zegt een voormalige kopman. ‘Wie Vera in het najaar als voorzitter opvolgt, zal grote schoonmaak moeten houden in Gent. Dat zal voor een buitenstaander een pak gemakkelijker zijn dan voor een voorzitter die zelf kniehoog in de afdeling zit.’ Wat moet er dan zo dringend worden opgeruimd? Het absolute overwicht van een clubje ‘oude garde’-groenen vooral. ‘Alle Europese groenen hebben op een bepaald moment de stap moeten zetten om hun beweging om te vormen tot een echte politieke partij’, zegt een Oost-Vlaamse ecologist. ‘Bij ons is dat proces gefinaliseerd toen Agalev werd vervangen door Groen!, en de politiek secretaris door een voorzitter. Maar sommige partijleden, vooral in Gent, hebben die mentale klik nooit gemaakt.’
Voor verschillende malcontenten is Marc Heughebaert, de voormalige chef van de studiedienst van de partij, de incarnatie van dat conservatisme. Heughebaert zwaait bij de Gentse groenen al meer dan vijftien jaar de plak. Eerst als fractieleider in de Gentse gemeenteraad, tegenwoordig als secretaris van die fractie. Al van bij het begin noemden zijn collega-raadsleden hem onderling ‘een onmogelijke pain in the ass‘, maar aanvankelijk erkende men ook zijn inzet voor de partij en voor het groene gedachtegoed. In 1999 weigerde Dua echter om hem naar haar kabinet mee te nemen toen ze minister werd, en dat schoot in het verkeerde keelgat. Heughebaert, die ondertussen ook een zitje had gekregen in de raad van bestuur van de NMBS, concentreerde zich nog meer op Gent. In de loop der jaren verzamelde hij ook een groepje gelijkgestemden om zich heen, zoals voormalig Vlaams Parlementslid en oud-politiek secretaris Dirk Holemans en Filip Watteeuw, fractieleider in de Gentse gemeenteraad.
De eerste jaren wist partijsecretaris Luc Lemiengre, zelf een Gentenaar, het Gentse kransje nog onder controle te houden. Maar sinds diens overlijden in 2004 hebben ze vrij spel. Dua kan niet tegen hen op, en heeft duidelijk ook geen zin om dat te proberen. Uiteindelijk heeft ze haar afdeling nodig om verkozen te raken. Bovendien houdt de Groen!-voorzitster niet van conflicten en gaat ze die constant uit de weg. Dus laat ze Stefaan Van Hecke uit Merelbeke (niet toevallig in het arrondissement Gent) de lijst trekken, en ziet ze vlotjes door de vingers dat de Aalsterse Els Keytsman tijdens de campagne zoveel mogelijk uit de provinciehoofdstad wordt geweerd.
TERUG NAAR ANTWERPEN
‘De partij staat hoe dan ook voor een scharniermoment’, zegt voormalig politiek secretaris Jos Geysels. ‘Als Groen! met nieuwe mensen in de Kamer komt, zal er vanzelf een interne machtswissel op gang komen. Kamerleden hebben nu eenmaal een belangrijke stem in de partij. Die machtsoverdracht zal wellicht worden geconsolideerd bij de voorzittersverkiezing in het najaar.’ Volgens de statuten van Groen! moet er binnen de zes maanden na federale verkiezingen een nieuwe voorzitter worden gekozen. Dua wil daar nog niets over kwijt, maar insiders beweren dat ze geen kandidaat zal zijn om zichzelf op te volgen. De kans is dan ook groot dat de volgende voorzitter uit een andere provincie zal komen. Uit Antwerpen, bijvoorbeeld. ‘Ik geloof echt dat het zwaartepunt van onze partij op termijn weer naar Antwerpen zal verschuiven’, zegt Mieke Vogels. ‘Het is duidelijk dat Meyrem Almaci en Freya Piryns in de toekomst een belangrijke rol zullen spelen.’
En er woont nóg een sterkhouder in Antwerpen: Europees Parlementslid Bart Staes. Toen Vera Dua eind vorig jaar liet weten dat ze graag schepen zou worden in Gent, werd hij al als mogelijke partijvoorzitter naar voren geschoven. Het probleem is dat de man ontzettend graag in het Europees Parlement zit, en daar ook goed werk levert. Onlangs liet hij zich in het bijzijn van een paar partijgenoten ontvallen: ‘Als Vera naar de Senaat gaat, dreigt voor mij het voorzitterschap.’ Er dreigt zelfs nog meer: Staes is de gedoodverfde kandidaat-klimaatminister van Groen! als de partij straks in de regering zou belanden. En Groen! wíl in de regering. ‘Nu aan de kant blijven staan, zou onverantwoord zijn’, aldus Dua. ‘Maar we stappen alleen maar in een coalitie als er een belangrijk hoofdstuk over klimaatbeleid in het regeerakkoord staat, en we garanties krijgen dat de stijgende armoede wordt aangepakt.’ Als Groen! alleen maar mag meedoen om de paarse meerderheid te redden, loopt de partij immers een gigantisch risico om bij de Vlaamse – en misschien ook federale – verkiezingen van 2009 opnieuw van de politieke kaart te worden geveegd. Dua: ‘Dus als er een klimaatminister komt, dan een échte, met middelen en bevoegdheden. Geen staatssecretaris van klimaat, hè. En ja, Bart Staes zou dat goed kunnen.’ Alleen kan Staes niet tezelfdertijd minister en partijvoorzitter zijn. En dan zou dus toch nog een van de groene kroonprinsessen de troon kunnen bestijgen.
DOOR ANN PEUTEMAN
