De schaamtelozen regeerden de wereld, maar hun verhaal is al zo vaak verteld. Ze stelden hun brutaliteit in zaken van politiek, geld en zeden graag voor als de norm. Helaas met de historische medeplichtigheid van kunstenaars, die eeuwig meegaande monumenten voor hen oprichtten. De portretten van de kneusjes zijn doorgaans van recentere datum. Zolang wij ons doodschaamden over onze onmacht, armoede of levenswandel, kwamen we slechts schoorvoetend in beeld. We voelden ons blijkbaar gestraft, waar kwam dat gevoel toch vandaan? Vermoedelijk uit het begin der tijden, toen we het door God gegeven aardse paradijs verkwanselden door te genieten van het enige wat verboden was, seks. In het christendom net zo goed als in de islam, van Europa en Amerika tot Azië en Afrika, daar laat de expo Schaamte in het museum Dr. Guislain geen twijfel over bestaan.
Schaamte hebben we ons laten opdringen, en het heeft tijd gekost om ervan af te raken. De doorbraak naar een nieuw paradijsgevoel slaagde uitgerekend op de plek in het front waar het ons ooit ontnomen was: seks. Hand in hand met het sneuvelen van de taboes op publieke voorstellingen van het naakte lichaam, werd ook de vrijheid van seksbeleving groter. Maar er kwamen evengoed twijfelachtige dingen los. Kijkend naar de foto’s van Willy Kessels over nudistenkampen en naakte sportbeoefening in de jaren 1930, knaagt het besef dat het – niet alleen in nazi-Duitsland gecultiveerde – naturisme gênante kantjes had, zoals de kweek van perfecte exemplaren van het blanke ras. Maar goed.
Nee, gebrek aan schaamte over naakt is niet noodzakelijk een bewijs van emancipatie. De perverse mensen spelen sinds jaar en dag vieze spelletjes, zelfs op basis van de meest stichtelijke verhalen. De Gentse gerechtelijke politie bezit een rol met 850 kaarten, die, indien snel omgeklapt, een vuige versie te zien geven van het liefdesspel tussen Adam en Eva in tijgervellen, anno 1900. Maar liever dat nog dan de door de romantische schilder Victor Lagaye gekopieerde luiken met Adam en Eva uit Het Lam Gods. Hij bestond het om het eerste mensenpaar, bij Van Eyck bijna naakt, in dikke berenvellen te hullen. Onze sympathie gaat uit naar degenen die zo veel burgerlijke hypocrisie ondergraven, zoals ooit Marcel Duchamp met zijn Schots geruite Schaamschortjes waaruit de stoffen geslachtsdelen tevoorschijn priemen. Of zoals de hedendaagse producenten van Syrische lingerie met blinkende beestjes, uitsluitend bedoeld voor privégebruik.
Camp, kitsch en prullaria horen bij het onderwerp en de expo. Maar gelukkig hebben ook altijd echte kunstenaars het terrein verkend. Zo iemand is de Zuid-Afrikaanse schilderes Ina van Zyl met haar Schaamstukken, warme schilderijtjes van walnoten en pruimen, penissen en vagina’s. Ze passen naar verluidt in een Afrikaans concept van positieve schaamte, geassocieerd met bescheidenheid en no-arrogance. Daar gaat een hartverwarmende intimiteit van uit.
IJskoude brutaliteit heerste toen de schaamtelozen de wereld regeerden. We kunnen bijna niet geloven dat de Fransen nog in 1960 tijdens de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog bergdorpen met de grond gelijk maakten, de bewoners naar interneringskampen stuurden en sluiers afrukten om regimentsfotograaf Marc Garanger in staat te stellen identiteitsbewijzen te maken. Uit de felle blikken van de vrouwen strijden schrik, woede en gelatenheid om de voorrang, zoals bij iedereen die in zijn eer en fatsoen wordt aangetast. Wat staat ons koloniale verleden toch bol van de schijnheiligheid, toen we ons vergaapten aan boekdelen vol spiernaakte negers en negerinnen, terwijl er moord en brand geroepen werd bij de minste vertoning van een blanke blote borst. En hoe zou het intussen in het kalifaat zijn?
Schaamte, tot 29/05 in het museum Dr. Guislain, Gent.
Onze sympathie gaat uit naar degenen die burgerlijke hypocrisie ondergraven, zoals Marcel Duchamp.
