Spoorwegbaas Karel Vinck heeft met Johan Vande Lanotte een voogdijminister die zich graag met de zaken bemoeit. Laatste wapenfeit: de weigering van de minister om het jaarbudget en de verhoogde tarieven goed te keuren.
Minister van Begroting en Overheidsbedrijven Johan Vande Lanotte (SP.A) toont zich dezer dagen een zenuwachtig man. Hij levert zelfs kritiek op het doctrinaire liberalisme van Europa. Terecht wellicht, maar not done voor een excellentie in functie. De klacht van de minister, in zijn ‘nieuwjaarsbrief’ aan de overheidsbedrijven, komt erop neer dat Europa, in naam van de vrije markt, een bemoeial is die de nationale overheidsbedrijven absurde verplichtingen oplegt. Vande Lanotte verklaart zich vierkant tegen de liberalisering van het spoorreizigersverkeer. Wegens minder veiligheid, hogere prijzen en uiteindelijk minder treinreizigers. Hij is nog diplomatisch genoeg om niet te verwijzen naar de Thatcheriaanse privatisering van het spoorwegverkeer, die vooral tot algemene onvrede en meer zware ongevallen heeft geleid. Of naar Nederland, waar de vrije treinmarkt onregelmatige dienstverlening met hogere tarieven weet te combineren, wat uiteindelijk resulteert in minder reizigers.
Vande Lanotte is zelf ook een bemoeial, maar heeft daar als hoofdaandeelhouder van de overheidsbedrijven wel het recht toe. Zo weigert hij het werkingsbudget van de NMBS voor 2004 goed te keuren. Heel erg ongewoon, maar de minister heeft officiële en andere redenen.
Gedelegeerd bestuurder Karel Vinck van zijn kant moet de spoorwegmaatschappij met zijn Move-hervormingsplan proberen te redden, liefst op een sociaal min of meer keurige manier. Zo moet hij met de vakbonden een sociaal akkoord sluiten, onder meer over de afslanking van de NMBS. Al houdt het nieuwe budget zelfs zonder dat akkoord al rekening met afvloeiingen: 1121 natuurlijke en 1626 vrijwillige op een totaal van 40.464 werknemers. Volgens de minister de snelste manier om het sociaal overleg bij de spoorwegmaatschappij volledig te versmachten.
NMBS-baas Vinck zit er wel mee dat de bonden niet met hem willen praten zolang er geen zekerheid bestaat over het behoud van het eenheidsstatuut voor de maatschappij. Over de opsplitsing van de NMBS in een onderneming voor infra- structuurbeheer (spoorlijnen…) en een andere voor treinvervoer heeft hij zelf weinig te zeggen. Het is een Europese verplichting die de regering uitvoert (via de jongste programmawet) en waarover zij beter eens met de vakbonden praat. Wat Vande Lanotte deze week ook doet.
GRATIS
De zenuwachtige excellentie heeft echter nog een ander eitje te pellen met het NMBS-bestuur. Hij ergert zich aan het geringe enthousiasme voor het gratis woon-werkverkeer per trein. Onder SP.A-druk, vooral van voorzitter Steve Stevaert, werd dit ideetje in het regeerakkoord verankerd. In zijn ‘nieuwjaarsbrief’ verduidelijkt Vande Lanotte dat een radicale prijsdaling nodig is om een trendbreuk te veroorzaken: de pendelaars massaal uit de auto halen en naar de trein brengen. Vandaag betaalt een werkgever 60 procent van het ‘sociaal treinabonnement’, de 40 procent die de werknemer oplegt, moet worden overgenomen door de werkgever én de overheid. Vande Lanotte wil snel een beslissing, want gratis pendelen moet tegen het einde van de regeerperiode een feit zijn. Hij wil alvast starten voor het personeel van De Post en Belgacom, wat de NMBS – eigenlijk de overheid – 14 miljoen euro per jaar kost. Bij veralgemening tot alle ambtenaren en werknemers stijgt de globale factuur tot 250 miljoen euro.
De raad van bestuur van de NMBS keurde het principe van gratis woon-werkverkeer niet goed. Karel Vinck is er niet tegen, op voorwaarde dat de overheid de kostprijs ervan tijdens de lopende boekjaren compenseert. Maar dat gelooft hij niet: in zijn korte spoorwegloopbaan ontdekte hij al dat de overheid moeilijk haar schulden terugbetaalt. Het kabinet van de minister van Overheidsbedrijven wuift die twijfel weg: financieel is alles oké. Maar Vande Lanotte houdt daarbij nogal enthousiast rekening met de ’terugverdieneffecten’, met meer reizigers dus. De spoorwegmaatschappij is minder optimistisch.
Is het daarom dat de minister zich verzet tegen de tariefverhoging die de NMBS voorstelt? Waarschijnlijk toch gedeeltelijk, als plagerij dus. De prijsstijging met 3,16 procent op 1 februari wil hij nog aanvaarden, hoewel ze een stuk hoger ligt dan de traditionele inflatie-aanpassing. Maar de tweede verhoging met 2,4 procent in juli kan voor hem niet. Tussen twee haakjes: ruim vijf procent tariefverhoging zou de index fel de hoogte injagen en zou dus onrechtstreeks tot algemene loonsverhogingen leiden. Dat de NMBS het argument aanvoert van de fors gestegen elektriciteitskosten – een gevolg van de Europese liberalisering van de stroommarkt -, baat haar niet. Voor Vande Lanotte blijft het njet.
Overigens heeft de minister in zijn ‘nieuwjaarsbrief’ niets dan goede wensen voor de overheidsbedrijven. De spoorwegen en De Post mogen de komende jaren op flink meer overheidssubsidies rekenen, Belgacom gaat naar de beurs en luchthavenuitbater BIAC krijgt een financiële partner.
Guido Despiegelaere
