Wat?
Vanaf volgend jaar zakt in Zweden de btw op herstellingen van schoenen, fietsen en kleren van 25 naar 12 procent. Om de keuze voor repareren nog aantrekkelijker te maken, worden de kosten gemaakt voor het herstellen van apparaten fiscaal aftrekbaar. De Zweedse regering, een coalitie van sociaaldemocraten en groenen, heeft met deze originele begrotingsmaatregel de oorlog verklaard aan de wegwerpmaatschappij.
Repareren of wegwerpen en nieuw kopen? Ook in België staan consumenten vaak voor die verscheurende keuze. Een voorbeeld, uit het leven gegrepen. Een 26 maanden oude laptop ter waarde van 999 euro valt uit met een kapotte geluidskaart. Dikke pech, temeer omdat het euvel precies twee maanden na het verstrijken van de wettelijk verplichte waarborg opduikt. Repareren? Kan perfect, zegt de klantendienst, maar dan moet wel het complete moederbord worden vervangen. Kost een kleine 500 euro, werkuren en btw inbegrepen. En of het sop de kool wel waard is? Tenslotte is die laptop al twee jaar oud.
Vervang in bovenstaand voorbeeld ‘laptop’ door een willekeurig apparaat. Vaatwasser, smartphone, stofzuiger, espressomachine, klopboorhamer. Groot of klein, elektrische toestellen hebben de neiging om eerder vroeg dan laat de geest te geven. Dat is merkwaardig als we bedenken dat auto’s, toch behoorlijk complexe machines, juist langer meegaan en minder onderhoud vergen dan vroeger. Verdacht ook als we vergelijken met het witgoed uit oma’s tijd, toen een wasmachine niet ten onrechte als een investering voor het leven werd aangeprezen. Slechte wil van de producenten, vermoeden comsumentenorganisaties die spreken van planned aging of vervroegde veroudering. Test-Aankoop, dat onlangs het meldpunt Terapkapot.be lanceerde, voert al jaren strijd tegen dit fenomeen. Minderwaardige componenten, levensbekortende IT-bugs, onbeschikbare wisselstukken – er bestaan allerlei trucs om tot hetzelfde resultaat te komen. Herstellen is ofwel technisch onmogelijk ofwel peperduur. Vervangen door een nieuw toestel is de onvrijwillige maar rationele keuze van de doorsneeverbruiker. Door de herstellingskosten aanzienlijk te drukken, hoopt de Zweedse regering het gedrag van de consument bij te sturen.
Wie?
Eva van Velzen van het Netwerk Bewust Verbruiken juicht het initiatief toe. Tegelijkertijd relativeert ze hoe vernieuwend het in werkelijkheid is. ‘Het fiscaal aftrekbaar maken van reparatiekosten is een origineel idee dat navolging verdient’, zegt ze. ‘Maar de verlaagde btw kennen we in België al lang. Het tarief voor de herstelling van schoenen, kleren en fietsen ligt hier zelfs op zes procent. We zouden dat graag uitgebreid zien naar alle herstellingen, ook die van elektrische apparaten die nu nog onder het tarief van 21 procent vallen.’
Het Netwerk Bewust Verbruiken, een koepel van veertig milieu-, consumenten- en ontwikkelingsorganisaties, is de coördinerende kracht achter de populaire Repair Cafés. Dat concept is van oorsprong Nederlands, maar ondertussen is het wereldwijd uitgerold. In Vlaanderen werd het in 2012 gelanceerd. De voorbije vier jaar stonden er in 150 gemeenten vrijwilligers klaar om kapotte spullen te herstellen. Een succes, maar met een bittere afdronk. In 2014 werd Repair Café nog door toenmalig minister-president Kris Peeters (CD&V) bekroond met de Prijs voor het Vrijwilligerswerk, maar dit jaar werden zijn subsidies van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie geschrapt.
Wanneer vrijwilligers apparaten herstellen, zijn de verlaagde btw of de fiscaal aftrekbare facturen natuurlijk overbodig. De maatregelen zouden wel een boost geven aan commerciële hersteldiensten, een met uitsterven bedreigde sector. De sleutel ligt bij de politiek. Groen heeft in april een wetsvoorstel tegen de geplande veroudering en voor het stimuleren van de circulaire economie ingediend. Er staan maatregelen in om ‘eerlijke’ producenten van herstelbare goederen te ondersteunen. Consumenten moeten beter worden geïnformeerd over de duurzaamheid en de beschikbaarheid van onderdelen. Groen wil ook de verplichte garantietermijn uitbreiden tot vijf jaar, een aloude eis van Test-Aankoop. Voorlopig ligt de tekst in de Kamer stof te vergaren, maar de geesten bewegen. Op het Repair-debat tijdens het recente festival van Transitie Vlaanderen in de Gentse Vooruit, toonden alle partijen zich in meerdere of mindere mate voorstanders van de stap naar de circulaire economie.
Waarom?
De consument bespaart direct en indirect. Herstellen kost minder dan nieuwkoop en bovendien wordt de consument aangespoord om te investeren in herstelbare, kwaliteitsvolle producten. Die zijn duurder bij de aanschaf, maar worden op termijn goedkoper dan rommelproducten die om de haverklap aan vervanging toe zijn. Voor het milieu is het een zegen. Niet alleen worden er minder grondstoffen gebruikt, er moet ook minder gedistribueerd worden, waardoor er minder vervuilend transport is. Om een idee te geven: de Vlaamse Repair Cafés herstellen zo’n 10.000 spullen per jaar, waardoor er ongeveer vijftig ton CO2 minder uitgestoten wordt. Het verkleinen van de afvalberg is meer dan een aardig neveneffect. Afgeschreven witgoed en elektronisch afval worden vaak naar derdewereldlanden in Azië en Afrika verscheept, waar ze in deplorabele arbeidsomstandigheden en zonder respect voor de milieunormen worden gerecycleerd.
‘Ook de werkgelegenheid is ermee gebaat’, zegt Eva van Velzen. ‘Herstellen zorgt voor banen in de lokale economie. Maar je moet de economische impact ruimer bekijken. Het gaat om transitie, het aansporen van producenten om zich in te schakelen in de circulaire economie. Ze moeten investeren in ecodesign. Slimme producten die moduleerbaar en herstelbaar zijn, dat is de toekomst’.
Tekst ERIK RASPOET, illustratie ZAZA
Vroeger was een wasmachine voor het leven, nu gaan toestellen veel te snel stuk.Het Repair Café is een succes met een bittere afdronk. Dit jaar werden de subsidies geschrapt.
