Werken tot je 67? Nergens voor nodig, betoogt de Nederlandse schrijver Gerhard Hormann in Helemaal vrij! Een prikkelend boek over tijd, het goud van de 21e eeuw.
Vrijheid. Liberté. Freedom. Bezongen in verheven hymnen en onnozele popsongs als het hoogste goed op aarde. Maar waar het nu precies voor staat? De Nederlandse schrijver en journalist Gerhard Hormann biedt in zijn boek Helemaal vrij! zowel een positieve als een negatieve definitie. Wat vrijheid niet is: de verlammende keuzevrijheid die de consument overvalt. Een smartphone van Samsung of van Apple? Een Audi of een BMW? Hoe breder de waaier van mogelijkheden, hoe strakker de dwangbuis knelt. Hormann haalt twee auteurs aan om uit te leggen wat echte vrijheid dan wel is. ‘Een vrij mens is de baas van zijn tijd’, zo citeert hij Sylvain Tesson, de Franse schrijver-filosoof die in zijn recentste boek verslag uitbrengt van een zes maanden durende retraite in Siberië. De Nederlandse econoom Jaap van Duyn verdiept die gedachte met een praktische dimensie. ‘Je bent pas vrij als je vrij bent van schulden.’
Dat laatste inzicht inspireerde Hormann, in een vorig leven auteur van misdaadromans, in 2011 tot het boek Hypotheekvrij! In die onverwachte bestseller legt hij met cijfers, grafieken en persoonlijke anekdotes uit waarom Jan Modaal zijn voorbeeld maar beter kan volgen. Stop met het betalen van hypotheekrente en los zo snel mogelijk je lening af, want een eigen koopwoning is de beste spaarformule op de markt. Eens bevrijd van het juk van de hypotheek woon je nagenoeg gratis en lacht het leven je toe. Wie geen schuld meer af te lossen heeft, hoeft namelijk niet meer voltijds te werken en wint zeeën van tijd om leuke dingen te doen.
Helemaal vrij! borduurt voort op hetzelfde thema. Behalve onze hypotheekverslaving neemt Hormann de algemene consumptiedwang, de tweede peiler onder de 24-uurs- economie, op de korrel. Downsizen = je levenupgraden, is een van de vele boutades die zo op een tegeltje in de woonkamer passen. Trek zelf je armoedegrens, raadt Hormann aan, en flikker alle ballast overboord. Wie met de helft minder rondkomt, hoeft maar half zo lang te werken. Tijd is tenslotte de enige vorm van rijkdom die er werkelijk toe doet. Waarom zou je je uit de naad werken voor een nieuwe badkamer of een verre reis? Sla liever een praatje met de postbode of de buurman, of werp een kano in de sloot en maak een tochtje met je zoon. Zelf roeit Hormann dapper tegen de stroom in. We mogen vooral niet toegeven aan de immense, in heel Europa opgevoerde druk om met z’n allen langer te werken, vindt hij. De 40-urige werkweek, het pensioen op 67, het wordt ons allemaal als een noodzakelijk offer verkocht om de welvaartsstaat overeind te houden. In het belang van onze kinderen, want dat klinkt goed. Hormann vertaalt het anders: de overheid probeert uit puur eigenbelang de tijd tussen je pensioen en je overlijden zo kort mogelijk te houden. Zijn remedie: los zo snel mogelijk je schulden af, houd de consumptiedwang in toom, en straks kun je je baas vrolijk meedelen dat hij je voortaan maar twee of hooguit drie dagen per week mag inroosteren.
De diagnose is al eerder gesteld, de remedie overbekend. Waarom passen we dan ons gedrag niet aan? ‘Omdat we op een sneltrein zitten die maar één richting uit kan’, zegt Hormann. ‘Tenminste, zolang we ons aan het systeem blijven vastklampen. Niemand stelt zich vragen bij de mantra van de economische groei, terwijl het een doodlopende straat is. We gooien een extra schep kolen op de ketel van de Titanic, terwijl in de verte de ijsberg al zichtbaar is.’ Hormann zal het niet overkomen. Na een drastische, meerjarige, met het voltallige gezin volbrachte bezuinigingsoefening heeft hij zijn ideaal bereikt. Geen schulden meer, en geen dwang om te presteren. Zijn voorbeeld werkt aanstekelijk, zeker wanneer hij zijn ochtendritueel beschrijft. Hoe hij met een kop koffie in de hand van het Zuid-Hollandse landschap geniet, zich afvragend of het een dagje werken of een dagje fietsen wordt.
Gerhard Hormann, Helemaal vrij!, Just Publishers, 240 blz.
DOOR ERIK RASPOET, ILLUSTRATIE BART SCHOOFS
‘Koop minder. Want wie met de helft minder rondkomt, hoeft maar half zo lang te werken.’
