Turkse censuur neemt vrijaf maar geen ontslag

Een publicatieverbod op honderden boeken en tijdschriften werd in Turkije zopas opgeheven maar of de censuur in Turkije daarmee minder dwingend is geworden, is zeer de vraag.

Groot literair nieuws uit Turkije. In het kader van een justitiehervorming werd door een beslissing van het parlement in juli vorig jaar het verbod op 453 boeken en 645 tijdschriften opgeheven. Aan dat besluit was de voorwaarde verbonden dat geen enkel gerechtshof er binnen een periode van zes maand protest tegen aan zou tekenen. Die termijn is nu verstreken, zodat het besluit definitief is.

Werkelijk? De greep van de Turkse regeringen op het gedrukte woord was en is nog altijd groot. De republikeinse censoren waren sinds de stichting van de gelaïciseerde staat Turkije (1923) zo mogelijk nog ijveriger dan hun voorgangers in het Osmaanse rijk, aldus de schrijver en wetenschapper Emin Karaca in zijn pas verschenen boek ‘Vaaay Kitabin Basina Gelenler’. Onder het huidige AK-regime van premier Erdogan is de toestand er niet rooskleuriger op geworden.

Niet alleen de geschriften van Marx, Engels, Lenin en Stalin waren in Turkije verboden lectuur, dat gold ook voor het literaire werk van Turkse auteurs als Abdoerrahim Karakoç, Ismail Besikçi, Asiz Nesin en natuurlijk tevens van de dichter Nasim Hikmet, die ook bij ons bekendheid geniet. Wegens zijn communistische sympathieën werd Hikmet in 1938 door de Kemalisten opgepakt en veroordeeld tot een gevangenisstraf van 28 jaar. Zijn literaire werk (zie ook ‘De mooiste van Hikmet’, Lannoo 2003) kwam op de index terecht. Toen Nasim Hikmet in 1950 vervroegd werd vrijgelaten, vluchtte hij naar de Sovjet-Unie, waar hij in 1938 in Moskou stierf. Pas in 2009 werd hem in Turkije postuum het Turkse staatsburgerschap weer toegekend.

Het werk van al deze schrijvers was in Turkije weliswaar al lang onder de toonbank te krijgen, maar officieel was het verboden. Wie ermee betrapt werd, riskeerde de cel wegens illegaal boekenbezit. Honderden lezers, vooral studenten, werden het slachtoffer van dit repressieve letterenbeleid.

Maar de Turkse censuur had het niet alleen op literair of politiek werk gemunt. In 1987 werd een wereldatlas van National Geographic uit de Turkse boekhandel genomen omdat op een van de landkaarten het woord ‘Koerdistan’ voorkwam. Ook talrijke stripverhalen en comics hadden onder het verdict van de Turkse censoren te lijden.

Is er nu zoiets als een literaire lente in het Turkije van premier Erdogan uitgebroken? Experts menen van niet. Op dit moment is er in juridische kringen een discussie aan de gang die zou kunnen uitdraaien op het verbieden van enkele ‘vulgaire’ passages in John Steinbecks roman ‘Van muizen en mensen’. Pas na die ‘zuivering’ zou de roman in de Turkse scholen gelezen mogen worden. Om identieke redenen zou het kinderboek ‘O Meu Pé de Laranja Lima’ (Mijn mooie sinaasappelboom) van de Braziliaanse schrijver José Mauro de Vasconcelos hetzelfde lot kunnen ondergaan.

Verder zitten onder Erdogans bewind tientallen journalisten in Turkse gevangenissen opgesloten omdat ze het vrije woord hanteerden. In april 2011 liet premier Erdogan ‘Het leger van de imam’ van de gedetineerde journalist Ahmet ??k verbieden, hoewel die studie nog niet eens verschenen was. Dat Erdogan niet vies is van censuur bleek nog maar eens toen hij er recent voor pleitte om de tv-serie ‘De heerlijke eeuw’ (Muhte?em Yüzyil) van het scherm te halen omdat Sultan Suleiman de Schitterende (1494-1566) in de soap als een zuipschuit en rokkenjager werd gepresenteerd, wat volgens Erdogan een inbreuk is op de Turkse waarden en de ware geschiedenis.

Piet de Moor