ARTROZE

HOMELESS MOVIES Filmpjes die werden verdreven uit het geheugen van de families die ze ooit hebben gemaakt.

Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de Homeless Movies van Jasper Rigole in Het Huis van Alijn.

Meer dan een halve eeuw geleden begonnen de mensen momenten uit hun familieleven op te nemen met nieuw ontworpen, handzame camera’s voor 8mm-, 9,5mm- en 16mm-films. De avontuurlijke aanleg die mijn tante en oom lieten blijken door in hun eerste huwelijksjaren een bestaan in Belgisch Congo op te bouwen, leverde kleurenfilmpjes op die ze, wanneer ze voor even terug waren in het vaderland, vertoonden voor de intieme familie. Een jong stel, wuivend op de trappen van een toestel van Sabena. Tussen palmbomen in de blinkende zon, een witte bungalow met een zwembad waarin oom langzaam baantjes trok, een zijdelingse variant beproevend van de schoolslag (die ik imiteerde zodra ik zelf kon zwemmen).

De jongen van tien die ik was, vond de bewegende beelden op de muur heel bijzonder. Ze sloegen een gat in zijn directe omgeving door er twee mensen uit te verplaatsen naar een wondere wereld, grotendeels nog niet verkend door het opkomende medium televisie.

De filmrolletjes uit het tijdperk van de homemovies zijn intussen massaal weggegooid of liggen op zolder te beschimmelen, ze verschenen op rommelmarkten, garageverkopen en veilingen. Misschien hadden de volgende generaties hun belangstelling verloren voor de bijzondere, bewegende beelden uit het verre familieverleden, of ze zagen ertegenop om de aftandse apparatuur opnieuw gebruiksklaar te maken. Waarom zoveel geduld opbrengen voor het oprakelen van die oude, lastige dingen, nu we elk moment van ons eigen gezinsleven kunnen vastleggen met een eenvoudige druk op een digitaal apparaat ter grootte van een zakdoekje?

Het kost niet de minste moeite de camera in een oogwenk tevoorschijn te toveren om de rare sprongen van de kat, het opdienen van gevarieerde schotels of het uitbrengen van een toost vast te leggen. Met de onbegrensde mogelijkheden van de technologie is ook het idee van het bijzondere vervluchtigd, en is het niet langer beperkt tot de hoogtepunten in de familiale kroniek – een huwelijk, de eerste stappen van het kind, een vakantie naar Benidorm.

De onoverzichtelijke stapels immateriële, digitale beelden uit de privésfeer zullen sneller verdwijnen dan de traditionele familiefilms. Die hebben voldoende materie en nostalgische waarde behouden om via de tweedehandsmarkt in goede handen over te gaan. Kunstenaar Jasper Rigole conserveert ze (digitaal!), archiveert en verspreidt ze wereldwijd via het internet (iicadom.org). In Het Huis van Alijn in Gent, dat een soortgelijk beeldarchief opbouwt, stelt de kunstenaar met acht installaties evenveel mogelijkheden voor om vorm te geven aan het materiaal, dat hij homeless movies noemt omdat ze verdreven werden uit het geheugen van de families die ze ooit hebben gemaakt.

Ze ogen al minder verweesd in de publiek toegankelijke verzameling iicadom. Dat komt om te beginnen omdat ze de merkwaardige eigenschap vertonen plaats te nemen in het collectieve geheugen, wanneer wij er de archetypes van ons familiale leven in herontdekken. Geboortes ver van ons bed, andermans eerste stappen, reizen van onbekenden bekijken we met een aandoenlijk ouderwetse bril, wat ze daarom juist weer zo bijzonder maakt.

Rigole onderzoekt er ook de specifieke beeldtaal van. In zijn film Paradise Recollected (2008), opgebouwd uit gedigitaliseerd beeldmateriaal uit het archief, legt hij een verband tussen het vrijetijdsideaal dat hij in familiefilmpjes aantrof en de voorstelling van het aards paradijs in een handvol oude teksten: een land van overvloed waar niet wordt gewerkt, waar niet aan opvoeding noch aan politiek wordt gedaan, waar de tijd stilstaat en alleen het eigen genoegen telt.

Jasper Rigole, Homeless Movies, tot 15/01 in Het Huis van Alijn, Kraanlei 65, Gent.

In de oude filmpjes herontdekken we de archetypes van ons eigen familieleven.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content