Els Snick

‘Struikelstenen kunnen waarschuwen voor gevaren van discriminatie, extreem nationalisme en populisme’

Els Snick Vlaams vertaler en literatuurwetenschapper.

In Gent is een eerste Stolperstein gelegd: een gedenksteen dat ingemetseld wordt in de stoep voor het huis van nazislachtoffers. ‘Ze zijn het omgekeerde van bijvoorbeeld het Holocaust-memoriaal in Berlijn,’ zegt Els Snick, als voorzitster van het Joseph Roth Gezelschap mee drijvende kracht achter het project: ‘Enorm veel, maar kleine monumentjes, voor alle nazislachtoffers. In elke straat kan je zo, door je nederig te bukken, herinnerd worden aan de geschiedenis.’

Als ik in een vreemde stad ben, dan blijf ik graag voor plaquettes aan huisgevels staan. De letters van mysterieuze monumentjes in plantsoenen of erkers trekken mijn aandacht en prikkelen mijn fantasie. Niet alleen interesseert mij dan de persoon die daar wordt geëerd, maar ook de man of de vrouw die dat gedenkteken daar heeft laten plaatsen. Op die manier leer ik over de geschiedenis van de plek waar ik ben.

Zo zullen over honderd jaar hopelijk mensen door de straten van Brussel, Antwerpen, Gent of Oostende lopen, zich over een Stolperstein of struikelsteen buigen en de naam lezen van de door de nazi’s omgekomen verzetsstrijdster, homo of joodse mens die in het huis bij dat gedenkteken heeft gewoond. Kunstenaar Gunter Demnig legde de eerste Stolperstein in 1992 in zijn woonplaats Keulen, ter herdenking van duizend gedeporteerde Roma en Sinti. Medio 2016 had Demnig al 57.000 Stolpersteine geplaatst in 1600 steden en dorpen in twintig landen.

In Gent werd zaterdag een eerste Stolperstein gelegd. Even voor zessen arriveerde Gunter Demnig in de Kortrijkespoortstraat op het nummer 244, waar tot aan zijn deportatie in 1943 de jood Ovchie Lempert heeft gewoond. Lemperts familieleden en een aantal sympathisanten stonden de kunstenaars op te wachten. De stadsdiensten hadden een tegel losgewrikt en alles klaargemaakt voor het eenvoudige ceremoniële gebaar dat een dergelijke steenlegging telkens is. De plaatsing van deze Stolperstein werd gecoördineerd door de Vereniging voor de herinnering aan de Shoah, maar iedereen kan een dergelijke gedenksteen laten leggen. Een Stolperstein kost 120 euro en de agenda van de kunstenaar kun je raadplegen op www.stolpersteine.eu. Demnig is voortdurend onderweg door heel Europa om eigenhandig nieuwe struikelstenen te gaan leggen. Het zou prachtig zijn mocht ook in Vlaanderen het project uitbreiding krijgen.

‘Struikelstenen kunnen waarschuwen voor gevaren van discriminatie, extreem nationalisme en populisme’

Ik geef een paar voorbeelden die ik zag, toen ik onderweg was voor mijn boek ‘Duitsland op het spoor‘. In het Zwarte Woudstadje Müllheim duiken leerlingen elk jaar de archieven in om de levens te achterhalen van verdwenen stadsgenoten. Ze onderhandelen met de gemeente over de plaatsingsvoorwaarden, betrekken alle mogelijke verenigingen bij acties om fondsen in te zamelen en een plechtig moment voor de plaatsing te organiseren, en ze hebben een informatieve website opgebouwd. Als ze een struikelsteendossier hebben voorbereid, dan bellen ze aan bij de mensen die in het huis van een gevlucht, gedeporteerd of vermoord Holocaustslachtoffer wonen en vertellen hun het hele verhaal. Als de bewoners ermee akkoord gaan, wordt er een tegel uit het trottoir gelicht en een gedenksteen ingemetseld. Ook jonge Afrikaanse vluchtelingen in het asielcentrum van Müllheim werden bij het project betrokken. De positieve impact die de talloze gesprekken van jonge burgers met hun stadgenoten hebben op het sociale weefsel van de stad, is immens.

In Maagdenburg werd ik, gebogen over een struikelsteen voor de joodse Sophie Masting, aangesproken door een lekenpriester van de domkerk. Hij vertelde over de jonge vrouw, die zich in 1934 op een drukke marktdag voor het oog van haar stadsgenoten van de domtoren gooide. Ze baatte een schoenenzaak uit in de chique winkelstraat van Maagdenburg, tot het stadsbestuur officiële lijsten publiceerde waarin de namen van te boycotten joodse handelaars werden bekendgemaakt. Haar winkel werd met hakenkruisen beklad, de ruiten ingeslagen. De priester geeft stadsrondleidingen voor kwetsbare jongeren. Het verhaal van Sophie Masting brengt hen makkelijker aan het praten over de eigen problemen.

In Stralsund, waar meer dan duizend geesteszieken uit de plaatselijke instelling werden vermoord, heeft Gunter Demnig een Stolperschwelle, een ‘struikeldrempel’ van één meter lang aangebracht. Je vindt die drempels al op verschillende plaatsen waar veel slachtoffers tegelijk zijn gevallen. Op een aantal plekken organiseren scholen en vrijwilligersorganisaties schoonmaakacties, ze poetsen de struikelstenen tot het koper weer glanst. Ze doen dat doorgaans op een symbolische dag zoals 9 november, de herdenking van de Kristallnacht van 1938.

Ik vind het een heerlijke gedachte dat binnenkort misschien schoolklassen in Gent, maar ook in andere Belgische steden en gemeenten met de struikelstenen aan de slag zullen gaan. Schooldirecties zouden het initiatief kunnen nemen en er hun leerkrachten Nederlands (lees ter voorbereiding Wil van Jeroen Olyslaegers of Het verdriet van België van Hugo Claus), geschiedenis, plastische opvoeding, economie, humane wetenschappen, godsdienst, zedenleer en wie weet zelfs lichamelijke opvoeding bij de voorbereiding. We leven in een tijd die in vele opzichten de vergelijking met de jaren dertig kan door staan. Laat ons gebruik maken van dit prachtige aanbod van Gunter Demnig om onze jongeren te waarschuwen voor de gevaren van discriminatie, extreem nationalisme en populisme.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content