Leo Neels

Sterjournalistiek

Leo Neels Advocaat en Prof. (em.) Mediarecht KULeuven en UAntwerpen

Journalistiek moet kritisch zijn, doch de persoonlijke aanval hoort in werkelijkheid niet tot het instrumentarium. Fairplay en respect zijn nog altijd deontologische normen, en als je iemands professionele ethiek aan kritiek wil onderwerpen, is het wel goed om de deontologie van het eigen vak toe te passen.

“Zonder scrupules, zakkenvuller met cynisme en drugsgeld, verwrongen geest, vreemd aan elke ethische overweging, meester in de misleiding waartegen een land zich moet wapenen.” Vriendelijkheden van hoofdredacteur Jan Segers aan het adres van Sven Mary, onder de titel ‘advocaat van de duivel’ (HLN 9 sept. 2014).

Journalistiek moet kritisch zijn, doch de persoonlijke aanval hoort in werkelijkheid niet tot het instrumentarium. Fairplay en respect zijn nog altijd deontologische normen, en als je iemands professionele ethiek aan kritiek wil onderwerpen, is het wel goed om de deontologie van het eigen vak toe te passen.

Het hele gedoe over de ‘dure’ advocaten van ‘de drugsmaffia’ begeesterde alle Vlaamse media. Die oogsten een beetje wat ze zaaien.

Grondige analyses

Onze journalistiek blinkt niet echt uit in grondige analyses van beleid of overheid; gelukkig zijn er regelmatig uitzonderingen die de regel bevestigen, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar goede, onderbouwde en gestructureerde analyses van het rechtssysteem zijn in media eerder zeldzaam. Ongetwijfeld zijn ze moeilijk te maken, en vergen ze kennis en tijd die niet altijd voldoende voorradig zijn in redacties; de reden is allicht dat ook visie en financiële middelen nodig zijn om een grondige kritische analyse van het gerechtelijk apparaat te maken.

Media blijven dus vaak bij de fenomenologie, bij de beschrijving van wat zich voordoet, of de weergave van de lekken uit lopende onderzoeken en procedures. Die komen vaker voor dan wenselijk is, en het publiek onderschat wellicht ook dat redacties lang niet al wat hen via lekken bereikt, publiceren. Het gerechtssysteem biedt veel gelegenheidsnieuws, dat is op zichzelf niet zo bijzonder; vaak is daar kafkaïaans nieuws bij, of surrealistisch, en dat is voer voor media. Helaas ook omdat het aansluit bij redactioneel gemak, en het nieuwe incident vaak wordt gezien als de bevestiging van een niet-functionerend apparaat. We lachen er eens mee en halen de schouders op.

De échte justitiële problematiek

De tragiek is dat er weinig oog is voor de échte justitiële problematiek. Die is er één van weinig visie, politiek opportunisme, systematische onderinvestering en quasi-afwezigheid van behoorlijke aansturing. Al de ministers van justitie hebben de jongest decennia hetzelfde gedaan: beloften, opportunistische beslissingen, halve uitvoeringen, aankondigingsbeleid, en zgn. grote hervormingen zonder veel visie en meestal ook zonder de middelen om er iets van te maken. Het resultaat is een forse ontwrichting van een gerechtelijk apparaat, dat nog grotendeels werkt door de bewonderenswaardige inzet van vele magistraten en griffiers waarover men niet bericht. Wegens niet interessant: zij werken en zijn niet de tafelspringers.

Veel journalistiek focust dus op personen, zij die niet functioneren of zij die het hoofd boven het maaiveld steken. Zo zie je wel eens een vonnis of arrest uitgesproken in een journaal, en verschijnen, naast de sterrenkoks, ook de steradvocaten. Journalisten zijn meesters in de creatie van vedetten, sterren. Dat geeft een heel ‘persoonlijke’ toets aan berichtgeving, en houdt de suggestie in dat redacteurs toch maar mooi in rechtstreeks contact staan met de sterren. Vroeger hoofdzakelijk in film en muziek, vandaag ook in de keuken, bedrijven en rechtbanken. Maar journalisten ‘make and unmake their stars’. Ze kunnen ongelooflijk aandacht geven aan de steradvocaten, die dan plots overal zijn; en zodra de stemming keert worden ze reputationeel onthoofd: procedureadvocaten die zich laten betalen met misdaadgeld! Daartegen moet ons land zich wapenen. Ai, ai, ai.

‘Collateral damage’

Laten we duidelijk zijn: we moeten streng zijn voor de drugsmaffia, het zijn moordenaars van de jeugd, dat is het punt niet. Het punt is dat niet de media moeten of mogen oordelen over strafbare feiten, doch de rechter. Dat proces is nog aanhangig, er is geen veroordeling, dan is er ook geen misdrijf, dan is er een strafvervolging. Dat heet rechtshandhaving, en het hoeft niet veel uitleg dat je geen recht kan handhaven zonder zelf het recht te respecteren. Mediaveroordeling, standrechtelijke executie of reputationele onthoofding via een editoriaal vallen daarbuiten. Dat is redactionele emotie, geen journalistiek.

Ja, het was niet erg passend dat een advocaat een mogelijke vrijspraak afdeed als ‘collateral damage’, of een andere zijn verdediging kwalificeerde als ‘een bommetje’, dan misken je het maatschappelijk belang en de maatschappelijke rol die je als advocaat toch hebt. In die zin ben je medewerker aan het justitieel systeem – een sluitstuk van de rechtsstaat en dan is cynische communicatie zelden bevorderlijk voor je beroep.

Dat heet rechtsstaat: daar heerst recht

Maar advocaten zijn ook medewerker van het gerecht, in de zin dat zij het gerecht ook tegen eigen misstappen horen te behoeden. U en ik hebben er recht op dat àlle politionele en gerechtelijke autoriteiten ons bejegenen binnen de grenzen van de wettelijkheid. Dat heet rechtsstaat: daar heerst recht, en waar het recht niet heerst, heerst willekeur. Een verworvenheid van de verlichting waar we niet licht mee omspringen. Het vermoeden van onschuld, het recht je te verdedigen is er een gevolg van. De nietigverklaring van onderzoekshandelingen, of de ontvankelijkheid van een strafvervolging indien zij op illegaal verkregen bewijs zou steunen, is er een ander gevolg van.

De perceptie is dat het zou gaan om zware drugscriminelen, tja, waarom werd juist dàn niet zorgvuldig gehandeld bij het onderzoek, zodat men de onontvankelijkheid van de vervolging nooit ter sprake was gekomen? Misdadigers handelen buiten het boekje, en autoriteiten moeten handelen binnen het boekje: dat is de enige juiste equatie in een rechtsstaat. Dàt is de ethiek van de advocaat, die een veroordeling op grond van onrechtmatig verkregen bewijs moét voorkomen. Juist dan.

Met andere woorden, dit is een fundamenteel debat in een democratie. Daar kunnen media in excelleren, dàt is hun échte biotoop. Maar het gaat om moeilijke stukken die men moet uitleggen: we passen de beginselen van de rechtsstaat toe, ook wanneer dat minder evident is. Dat doen, overigens, hoven en rechtbanken alle dagen. Media kunnen ze uitleggen. Ze mogen kritisch zijn. Maar het niet uitleggen, de weg verkiezen van de persoonlijke aanval, nee, dat levert geen enkele nuttige bijdrage in het debat. Om te schelden en reputationeel personen af te maken hadden we eigenlijk de grote juridische waarborgen voor persvrijheid niet nodig.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content