‘Het afvalbeheer uitbesteden aan de industrie, zoals vandaag nog te veel gebeurt, is onverstandig’, schrijft Isabelle Vanhoutte. Ze deed onderzoek naar de recyclage van plastic in ons land, en hoewel haar vragen helder waren, bleken de antwoorden troebel. ‘Er is een manifest gebrek aan transparantie.’
Sinds één april worden wekelijks rond schemertijd goedgevulde blauwe zakken op de Vlaamse voetpaden neergeploft. Ze zijn dikker dan vroeger, en het zijn er ook meer, sinds nu ook nieuwe verpakkingen zoals chipszakken, petschaaltjes en yoghurtpotjes in de blauwe zak mogen. Voor nieuwssite Apache onderzocht ik wat ermee gebeurt en waarin ze gerecycleerd worden.
De vraag was helder, het antwoord troebel. Er bleek amper publieke informatie beschikbaar. Op basis van de karige informatie die er te vinden is heeft het er alle schijn van dat de plastics eerder in bermpaaltjes, kapstokken of de verbrandingsoven terechtkomen, dan dat er circulaire voedselverpakkingen van gemaakt worden, waardoor de vraag naar nieuwe, verse plastics aanhoudt om de supermarkten te voorzien van potjes, flessen en folies.
Slecht beheerd afval werkt als een trage, toxische tijdbom.
Dit ontdekte ik: chipszakken gaan naar recycleur Ecoo in Houthalen, maar ze hinderen er de machines, liet het bedrijf weten. Petschaaltjes gaan naar het buitenland: ‘Ze zijn complex om te recycleren. Hoe operationeel de recyclage eigenlijk is, is een vraagteken’, stelde Steven De Meester, recyclage-expert bij de UGent. En volgens Fost Plus – de organisatie die de ophaling en recyclage regelt – gaan yoghurtpotjes naar ‘Duitsland of Italië’. Maar bij rondvraag kon ik geen recyclagecentra vinden die vandaag al gebruikte yoghurtpotjes kunnen verwerken. Wel bericht chemiebedrijf Ineos over de voorziene opening van ‘de eerste polystyreenrecyclagefabrieken in Europa’ vanaf 2022 en Indaver plant in 2024 te starten met chemische recyclage van gebruikte yoghurtpotjes.
Ondertussen complimenteert Fost Plus – een vereniging die bestuurd wordt door onder meer verpakkingsproducenten – de Belgen met blinkende recyclagecijfers: ‘Vorig jaar recycleerden we net geen 95 (!) procent van alle verpakkingen’. Iedereen tevreden: burgers geloven duurzaam te handelen, de overheid noteert goede recyclagecijfers en verpakkingsproducenten kunnen verpakkingen blijven produceren zoals altijd.
Maar er is een probleem met die cijfers. Ze lijken niet te kloppen, als je kijkt naar de hoeveelheid zwerfvuil, en wat er nog bij het restafval terechtkomt. Maar de cijfers weerleggen is ook onhaalbaar, omdat recyclage op de privémarkt wordt georganiseerd en cijfers niet publiek zijn. Tonnen, bestemming van het materiaal, afnemers: die informatie houden recyclagebedrijven liever voor zich. Het zijn de facturen die de recycleurs uitschrijven aan Fost Plus, die gelden als recyclagebewijs en die de basis zijn voor de officiële recyclagecijfers.
Het is een symptoom van een breder probleem: er is een manifest gebrek aan transparantie als het gaat om afval. De belangrijkste reden daarvoor is dat afvalverwerking een activiteit is die vooral op de privémarkt wordt georganiseerd.
En controle door de overheid gebeurt onvoldoende. Meer zelfs: grote delen van het afvalbeleid worden zo goed als uitbesteed aan de industrie, met een minimum aan controle of handhaving, zo ontdekte ik.
Het probleem stelt zich niet alleen bij de blauwe zak, het is ook waar de PFOS-case op vastloopt. Wie controleert de lozing van chemicaliën in de Schelde? Wie controleert de pellet-loss in de Haven van Antwerpen? Het antwoord is: ofwel doet de industrie het zelf, ofwel doet niemand het. Heel af en toe doet een (onderbemande) overheid een steekproef.
We produceren met z’n allen ontzettend veel afval. Wonderlijk verdwijnt het via doorspoelknoppen, de nieuwe blauwe zak, containerparken, verbrandingsovens, bermen en stortplaatsen.
Maar omdat afval nooit echt helemaal verdwijnt, sijpelt het door in het grondwater, klit het samen in oceanen, verstoort het de hormoonbalans in ons lichaam. Slecht beheerd afval werkt als een trage, toxische tijdbom.
Vandaag is er amper transparantie, dus het is aartsmoeilijk om op te volgen of ons afval degelijk beheerd wordt. Burgers kunnen enkel vertrouwen op de overheid. Maar ook daar zijn redenen tot ongerustheid. De rol die overheidsorganisaties OVAM en Lantis spelen in de PFOS-case is bedenkelijk: hoewel de vervuiling bij hen bekend was, noopte hen dat niet tot actie en toxiciteitsnormen werden een flexibel begrip.
Ook bij onderzoek naar plasticrecyclage is het soms opkijken. Zo was het voormalig hoofd van de commissie die de recyclagecijfers van Fost Plus moet controleren, eveneens ex-topambtenaar bij OVAM en jarenlang adjunct-kabinetschef bij voormalig Vlaamse Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege. Maar daar werd hij tijdelijk op non-actief gezet wegens sabotage van de eigen administratie bij een dossier over afvalimport. Fost Plus, de organisatie die de facto het preventie- en recyclagebeleid van verpakkingen in handen heeft, wordt bestuurd door verpakkingsproducenten, supermarkten, de voedingsindustrie en de kunststofindustrie – partijen met een direct belang bij de verkoop van verpakkingen.
Het zwerfvuilbeleid wordt geschreven en gevalideerd vanuit een stuurgroep die bestaat uit acht leden: vier aan Fost Plus gelinkte organisaties en evenveel overheidsorganisaties. Milieuorganisaties zitten niet mee aan tafel. En Mooimakers, de Vlaamse zwerfvuilorganisatie, heeft zijn bureau in de kantoren van OVAM maar wordt uitsluitend gefinancierd door Fost Plus. Sinds 2014 nam zwerfvuil alleen maar toe in Vlaanderen.
‘We willen tegen 2050 een volledig circulaire economie in Vlaanderen’, zo klonk het begin vorige week nog uit de mond van Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir en Vlaams minister van Economie Hilde Crevits tijdens de voorstelling van hun Roadmap Circulaire Economie. Een circulaire economie veronderstelt hergebruik van grondstoffen. De grondstoffen van morgen zijn het afval van vandaag. Vandaag wordt het beheer van dat afval uitbesteed aan de industrie, en onvoldoende opgevolgd.
En er zijn amper politici die hier een probleem van maken.
Als burger kan je actie ondernemen. Dikke dossiers doorwroeten en onbetaald amok maken. Enkele maanden collectief alleen maar moeilijk recycleerbare chipszakken, petschaaltjes en yoghurtpotjes in de blauwe zak steken, zodat de recyclagemarkt begint te pruttelen. Maar een duurzame oplossing ligt niet in burgerprotest.
Slecht afvalbeheer is een ernstig maatschappelijk probleem. Het beheer uitbesteden aan de industrie, zoals vandaag nog te veel gebeurt, is onverstandig. Tijd om afval politiek op de agenda te zetten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
