Salduz, het systeem waarbij verdachten meteen bijstand krijgen van een advocaat tijdens hun eerste verhoor, wordt misbruikt door advocaten die anders zonder werk dreigen te vallen. Dat blijkt uit onderzoek van Krant van West-Vlaanderen. ‘Driekwart van die Salduz-advocaten is niet bezig met het vrijwaren van mensenrechten maar met poenpakken. Ze worden – letterlijk – slapend rijk’, klinkt het.
Tien jaar oud is het beruchte Salduz-arrest van het Europees Hof ondertussen, maar nog altijd loopt de vertaling van dat arrest in de Belgische rechtspraktijk mank. Het puntensysteem waarmee advocaten vergoed worden, leidt tot perverse effecten. Een klassiek voorbeeld: een inbreker wordt op een woensdag om 18 uur betrapt in Roeselare en opgepakt door de politie. Via Salduzweb wordt een advocaat gezocht en uiteindelijk hapt een raadsman uit Gent toe om de dief bij te staan.
Vanaf het moment dat de advocaat in zijn wagen stapt en zich naar Roeselare begeeft, begint de teller te lopen. Voor de gereden kilometers krijgt hij 0,625 punten toegekend. Voor het verhoor plegen raadsman en verdachte een vertrouwelijk overleg (0,5 punten) en tijdens het verhoor, dat pas om 19 uur start, beroept de verdachte zich op zijn zwijgrecht (verhoor na 19 uur: 4 punten). Hij blijft een nacht in de cel en verschijnt daags nadien, na een nieuw vertrouwelijk overleg met zijn advocaat (0,5 punten) voor de onderzoeksrechter, die hem opnieuw verhoort (1,5 punten). Als je alle punten voor verplaatsingskosten, overleg en twee keer verhoor bij elkaar rekent, dan klokt de rekening af op 7,125 punten.
Aan 75 euro per punt heeft de betrokken advocaat dus op enkele uren tijd dus 534 euro verdiend. Een niet onaardig bedrag, maar ook geen echte vetpot. En toch blijkt het Salduz-systeem voor veel strafrechtadvocaten het verschil tussen overleven of kopje onder gaan. In het gerechtelijk jaar 2016-2017 sprokkelden de Vlaamse advocaten 38.825,18 punten bij elkaar, goed voor net geen drie miljoen euro belastinggeld.
Wat is Salduz?
Zeventien was hij, de Koerd Yusuf Salduz, toen hij in 2001 door de politie in Turkije gearresteerd werd omdat hij deelnam aan een onwettige betoging voor de PKK, de beweging die ijvert voor een onafhankelijk Koerdistan. De minderjarige had eerst een bekentenis afgelegd maar trok die later weer in. De rechtbank veroordeelde hem toch tot 2,5 jaar celstraf maar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) floot de Turkse rechters in 2008 terug.
Omdat Yusuf Salduz bij zijn eerste verhoor niet bijgestaan werd door een advocaat waren zijn rechten van verdediging geschonden. En kon hij dus ook niet veroordeeld worden. Het is dat arrest van het EHRM, ondertussen tien jaar oud, dat ook België verplichtte om wetgeving te maken die bijstand van een advocaat verplicht van bij het eerste verhoor van een verdachte. Sinds de Salduz-wet van 2011 heeft iedere verdachte meteen recht op een advocaat, sinds 2013 heeft iedereen – dus ook slachtoffers – dat recht dankzij de wet SalduzPlus.
De totale kost voor de Salduz-werking in België ligt nog veel hoger want de cijfers gaan alleen over de punten die gesprokkeld werden tijdens verhoren bij politie of onderzoeksrechter. De latere prestaties in de raadkamer, de kamer van inbeschuldigingstelling of de correctionele rechtbank zijn daar nog niet bijgeteld. De belastingbetaler draait dus op voor de bijstand die Salduz-advocaten leveren, maar in de wandelgangen van elk Vlaams justitiepaleis valt te horen dat de kwaliteit van het geleverde werk al te vaak ondermaats is. Meer zelfs: het puntensysteem leidt tot het perverse effect dat het voor advocaten meer oplevert als hun cliënt zo lang mogelijk in de gevangenis blijft.
Prepaidkaarten
Zeven jaar nadat België het Salduz-arrest van het Europees Hof vertaalde in eigen wetgeving, blijkt dat de permanentielijst voor een groot stuk bevolkt wordt door stagiairs en door advocaten die van Salduz hun voornaamste bron van inkomen hebben gemaakt. ‘Er zijn advocatenkantoren, ook in West-Vlaanderen, die er kampioen in zijn om zoveel mogelijk Salduz-verhoren te doen’, zegt een strafpleiter. Anoniem, want de angst om door confraters als nestbevuiler aanzien te worden, is groot. ‘Die kantoren draaien zelfs bijna volledig op Salduz. Ik heb weet van een advocatenkantoor dat aan jonge stagiairs mobiele telefoons uitdeelt, met prepaidkaart. Die stagiairs activeren dat nummer dan op de webapplicatie van Salduz. Als ze een telefoontje krijgen, aanvaarden ze de opdracht en spelen ze die meteen door aan het advocatenkantoor van wie ze hun telefoon kregen. Die melden dan aan de politie dat ze ter plaatse gaan komen en incasseren de punten. In de praktijk doen ze niets, behalve ter plaatse gaan. Overleggen met de verdachte, advies geven, tussenkomen in het verhoor als de rechten geschonden worden: niets van dat alles. Meer zelfs: hoe sneller het verhoor gedaan is, hoe beter. Of een verhoor nu drie minuten of acht uren duurt: het levert hen toch eenzelfde bedrag op. En dus mag het vooruitgaan, wat natuurlijk niet altijd in het voordeel van hun cliënt is.’
Andere strafpleiters treden de raadsman bij. ‘Of je nu een goed pleidooi houdt of een belabberd, een schitterend resultaat haalt of een slecht: dat maakt allemaal niet veel uit qua verloning. Je krijgt evenveel punten. En dus zie je dat die Salduz-advocaten hun dossiers maar half kennen en soms echt belabberde pleidooien houden. Dan moet je je natuurlijk de vraag stellen of die Salduz-wet haar doel niet voorbij schiet. Door een advocaat te hebben van bij je eerste verhoor zouden de mensenrechten moeten gevrijwaard blijven. Maar wat ben je daarmee als je een ongeïnteresseerde, ongemotiveerde en soms ronduit slechte advocaat toegewezen krijgt?’, vraagt een ervaren assisenpleiter zich af.
Bloempot in toga
Niet alleen binnen de advocatuur, ook bij magistraten en in politiemiddens stelt men zich ernstige vragen bij het systeem. ‘Je merkt dat er een verschil is tussen ‘echte’ advocaten en advocaten uit de vaste Salduz-pot’, zegt een rechercheur met jarenlange ervaring in drugs- en eigendomsdelicten. ‘De eerste categorie heeft echt voeling met zijn cliënten en toont zich betrokken terwijl die Salduz-advocaten zich weinig of niets aantrekken van het dossier. Hoe sneller een verhoor voorbij is, hoe beter. Soms zitten ze er letterlijk te zitten, als een bloempot, of op hun gsm te tokkelen. Op het einde van elk verhoor moeten wij als verbalisanten altijd vragen of er opmerkingen zijn. Wel, in negenennegentig procent van de verhoren met Salduz-advocaten is er geen enkele opmerking. Waarom zitten ze er dan?’, klinkt het.
‘Er zijn gewoon veel te veel advocaten en er is veel verdoken armoede in de advocatuur’, zegt een onderzoeksrechter. ‘Voor sommigen is het puur een financiële noodzaak om op de Salduz-lijst te staan. Er zijn jonge advocaten die hun uiterste best doen voor hun cliënten maar van bepaalde advocaten vragen wij ons als onderzoeksrechters toch vaak af wat hun meerwaarde is. Ik heb het al meegemaakt dat ze hier letterlijk liggen te slapen als ik hun cliënt aan het verhoren ben. Soms vind ik zelf dat iemand beter voorwaardelijk vrijkomt dan dat ik hem naar de gevangenis stuur maar als ik de advocaten daarover een vraag stel, zeggen ze dat ze geen opmerkingen hebben. Helemaal cynisch wordt het als ik van de politie hoor dat een advocaat blij is dat zijn cliënt aangehouden wordt. Ah ja, dan kan hij een paar dagen later gaan pleiten in de raadkamer en verdient hij opnieuw punten. Zo blijven we bezig natuurlijk.’
Zwijgen is goud
Bij de invoering van de Salduz-wetgeving begon het nochtans goed. ‘Toen was er hier in West-Vlaanderen een groep geëngageerde advocaten die zich, uit puur idealisme en vrijwillig, achter die eerste bijstandsregeling schaarde. Maar sinds de komst van de webapplicatie is het niveau alleen maar achteruitgegaan en krijg je meer en meer advocaten die zich op de lijst zetten, alleen maar om punten te sprokkelen. Soms wordt een verdachte echt het slachtoffer van het feit dat zijn advocaat zijn werk niet doet’, zegt de onderzoeksrechter.
Een speurder: ‘Ze worden betaald per prestatie dus hebben ze er belang bij dat hun cliënten voorgeleid worden bij de onderzoeksrechter, dat er bijkomende verhoren moeten uitgevoerd worden. Een verdachte tegen wie er ernstige aanwijzingen van schuld zijn maar die beslist om te zwijgen, heeft een grotere kans om voorgeleid te worden bij de onderzoeksrechter en dus aangehouden te worden dan iemand die meteen de waarheid vertelt’, klinkt het. ‘We mogen zeker niet alle Salduz-advocaten over dezelfde kam scheren, maar we kunnen niet ontkennen dat er een probleem is. Verdachten doen tegen ons soms hun beklag over hun Salduz-advocaat, eens ze een nieuwe advocaat hebben. Van hun Salduz-advocaat kregen ze dan het advies om te zwijgen of te liegen, terwijl ze met hun nieuwe advocaat kiezen voor een strategie die dichter bij de waarheid ligt’, zegt de speurder.
Blanco cheque
Daar knelt het schoentje: op het werk van de Salduz-advocaat wordt in Vlaanderen geen effectieve kwaliteitscontrole gedaan. Een blanco cheque dus. Een strafpleiter: ‘Het grote manco is natuurlijk de kwaliteitscontrole. Er zijn confraters die vanuit pakweg Ieper naar Turnhout rijden voor een Salduz-verhoor. Waarom doen ze dat? Niet omdat ze graag met de auto rijden hé. Om de eenvoudige reden dat ze een inkomen moeten verwerven. Het zijn vaak advocaten die anders niet aan de bak komen. Je kan je dan ook afvragen wat de kwaliteit van hun dienstverlening is. Bovendien vinden de meeste Salduz-advocaten het ook helemaal niet erg om, na de eerste verhoren, opgevolgd te worden door een collega. Waarom niet? Omdat ze effectief het dossier moeten instuderen als het tot een rechtszaak komt, hun cliënt in de gevangenis moeten gaan bezoeken, hun pleidooi moeten voorbereiden en de zaak dan ook effectief gaan pleiten. Daar kruipt heel veel tijd in. Dat levert in verhouding niet veel op. Dan is het financieel veel interessanter om je te laten opvolgen en je tijd te spenderen aan nieuwe Salduz-verhoren. Het is erg om te zeggen, maar het is de waarheid: drie kwart van de Salduz-advocaten is niet bezig met het vrijwaren van de mensenrechten, maar met poenpakken.’
Bij de dit jaar eengemaakte balie van West-Vlaanderen hebben ze de boodschap begrepen. ‘Ook wij hebben vastgesteld dat er heel vaak advocaten uit Gent, Oudenaarde of Dendermonde optreden in West-Vlaanderen in het kader van de Salduz-permanentie’, zegt advocaat Filip Mourisse, voorzitter van het Bureau voor Juridische Bijstand. ‘Op de kwaliteit van de dossiers is er een dubbele controle. De betrokken advocaat moet intern aan zijn eigen balie alle prestaties kunnen aantonen. We vragen daarbij ook om het proces-verbaal van het verhoor te voegen, zodat we dit kunnen checken. Daarnaast leggen we steekproefgewijs ook dossiers voor aan de Duitstalige en Waalse balies voor een bijkomende, externe controle’, legt hij uit.
Balie West-Vlaanderen wil hier zelfs nog verder in gaan. ‘We denken erover na om het volgen van een specifieke vorming een verplichte voorwaarde te maken om op de Salduz-lijst te kunnen staan’, zegt Filip Mourisse. Dat idee is ook opgenomen in het beleidsplan van de Orde van Vlaamse Balies. Er bestaat al een opleiding voor ervaren strafrechtadvocaten, in samenwerking met de politie. De bedoeling is dat de cursisten hun kennis verder verspreiden. De eerste trainers zijn ondertussen opgeleid en starten binnenkort met opleidingen in alle Vlaamse balies. Maar een verplichting is die opleiding (nog) niet.
Hoe werkt het?
Een verdachte die een vaste advocaat heeft, mag eisen dat die gebeld wordt. In het merendeel van de gevallen is dat echter niet het geval en dan wordt er beroep gedaan op de permanentiedienst. Via een online applicatie kan de politie op elk uur van de dag een soort offerte uitschrijven die in een willekeurige volgorde aangeboden wordt aan de advocaten die op de permanentielijst staan. Wie als eerste aanvaardt, krijgt de opdracht en wordt verondersteld binnen de twee uren op het politiekantoor te zijn. Voor het verhoor mag een advocaat kort met zijn nieuwe cliënt overleggen en daarna het verhoor volgen en daarin tussenkomen. Als de verdachte voor de onderzoeksrechter geleid wordt, is de advocaat daar ook bij.
Advocaten die aangesteld worden in het kader van de Salduz-permanentie worden vergoed via een puntensysteem. Elk jaar bepaalt de minister van Justitie wat de waarde is van een punt. De waarde van een punt voor prestaties in 2017 is 75 euro, voor dit jaar is het bedrag nog niet bepaald. Voor elke prestatie die een advocaat levert in het kader van de Salduz-bijstand is vastgelegd hoeveel punten ze waard is. Ook de verplaatsingskosten, met een minimum van twintig kilometer, worden verrekend. Ook voor de dossierkosten is een vergoeding voorzien.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
