‘Promoten onze politici na de brexit een catalexit?’

‘Wat moeten we denken van de plotse liefde voor Catalonië van onze politici?’ vraagt professor Franklin Dehousse (Universiteit Luik).

Het Catalaanse referendum veroorzaakte een schokgolf in de Belgische politiek. Overal in Europa maakten de beelden van de politie-interventies, afgetuigde mensen en in beslag gelegde stembussen een gevoel van onbehagen los. De reacties bleven echter gematigd, behalve in België.

Om te beginnen zijn er volgens mij een aantal essentiële feiten. (1) De volksraadpleging werd georganiseerd door een minderheid van stemmen die een meerderheid van de zetels in het Catalaanse parlement bezit. De onafhankelijkheidsstrijders, bezingers van de democratie, kenden zelf geen enkele invloed toe aan de leden van de oppositie, een betreurenswaardige benadering voor daad die zo fundamenteel is. (2) Er bestaat geen duidelijke meerderheid van de bevolking voor de onafhankelijkheid. (3) De stem voor de onafhankelijkheid vertegenwoordigt maar een duidelijke minderheid van de bevolking. (4) De gevolgen, onder meer Europese, van de stemming werden noch duidelijk voorbereid, noch duidelijk geformuleerd. Een onafhankelijk Catalonië zou, op zijn minst voor een langere periode, uit de Europese Unie moeten stappen. Daar bestaat nog minder meerderheid voor. (5) Fundamenteler eisen de onafhankelijkheidsstrijders het respect van de Catalaanse minderheid in Spanje door zelf zeer weinig respect te betonen aan hun eigen minderheid in Catalonië. Dat is geen aanvaardbare context van aanhaling van het principe van zelfbeschikking.

De huidige crisis is het resultaat van een bewuste provocatiestrategie van twee regeringsleiders, Rajoy en Puigdemont. Met twee verlichte leiders (van het niveau van Gonzalez en Pujol vroeger, ook al zijn die daarna slecht geëvolueerd), kunnen we nog vermijden wat op een ramp kan uitdraaien voor Spanje – en voor Europ, zowel op politiek als op economisch vlak.

De inzet is dus zeer zwaar. Precies daarom zijn de onbezonne en emotionele n uitlatingen van een groot aantal Belgische politici om duizelig van te worden. Bij radicaal links eiste Raoul Hedebouw een ’tussenkomst van België’. Dan vind ik het jammer dat hij niet meer geïnspireerd wordt door het politiegeweld in Venezuela of Noord-Korea. Maar het klopt natuurlijk wel dat dankzij een gezond communistische beheer van de media de slachtoffers – doden inbegrepen – daar niet op televisie komen. Het diepe humanisme van Benoit Lutgen eist dat ‘we de ambassadeur van Spanje zo snel mogelijk laten komen’. Goed idee. We kunnen verder gaan met de ambassadeur van Duitsland (voor de missers op de top in Hamburg), die van een aantal Europese staten (voor de herhaalde missers tegenover de vluchtelingen) en zelfs die van andere partners (Turkije, Rusland, China)… Vreemd genoeg verscheen daarover geen persbericht.

Referendum over de grenzen van het Brussels gewest

De zilveren medaille gaat naar de leiders van de N-VA. Bart De Wever verklaart dat naast de rechtsregels de democratie gerespecteerd moet worden. (Maar zoals iedereen weet hebben de rechtsregels geen verband met democratie). Bovendien is een illegaal georganiseerd en twijfelachtig referendum, in weerwil van zijn eigen minderheid, met een nepmeerderheid, en zonder de inzet correct uit te leggen, verdraaid democratisch. Anders wacht ik ongeduldig op een tweet die een referendum aankondigt om de grenzen vast te leggen van het Brussels gewest.

Staatssecretaris Theo Francken noemt de Spaanse regering fascistisch, een verwijt dat vandaag langs alle kanten wordt gebruikt. Dat zal zeker en vast de relatie met Spanje verbeteren. Jan Jambon doet nog beter en nodigt de Catalanen uit om duidelijk hun onafhankelijkheid uit te roepen. (Merk hier op dat Artur Mas, voormalige Catalaanse leider, precies het omgekeerde zegt). Het illustreert alvast een mooie solidariteit tussen Europese ministers van Binnenlandse Zaken. Daardoor kan wellicht er ook een beetje primair anti-Europees sentiment bij bij, wat ook altijd goed is voor een paar extra stemmen.

Maar ik begrijp de electorale berekening. Gezien de N-VA haar grote onafhankelijkheidsdiscours liet vallen, moeten haar leiders zoveel mogelijk heisa maken over Catalonië om goed te tonen dat ze het tegenovergestelde denken van wat ze zeggen.

De hoofdvogel wordt echter afgeschoten door premier Charles Michel. Hij had er in eerste instantie op gewezen dat het om een interne Spaanse zaak ging en dat hij dus geen verklaringen zou afleggen. Daarna deed hij precies het omgekeerde (op Europees niveau is dat verre van de eerste keer). Hij blijft de enige Europese regeringsleider die dat deed. (Al waren er wel eerst de tweets van De Wever, wat voor sommigen misschien een illustratie zal zijn dat de echte premier van België in het stadhuis van Antwerpen verblijft.)

Het essentiële punt blijft echter de kritiek op de politieactie van een bevriende regering die, weliswaar op een buitensporige manier, een hoogstens betwistbaar referendum wou tegenhouden. Dat is niet zonder risico, zeker niet als de woorden komen van een regering die regelmatig (gerechtvaardigde) verwijten verwierp van zijn internationale partners inzake terrorisme. Denk al aan de afwezigheid van reactiviteit na de aanslagen van Parijs in 2015, het psychoseklimaat in Brussel dat de autoriteiten kort daarna creëerden, de niet vertegenwoordiging van ministers in bepaalde Europese vergaderingen over de veiligheid in de luchthavens, het herhaalde gebrek van overdracht van informatie zowel intern als extern, en het maandenlange onvermogen om Abdeslam die in de hoofdstad rondliep te vatten. Ik vraag me dan echt af in naam van welke ingebeelde politiebevoegdheid we lessen geven aan Spanje.

In werkelijkheid lijkt het er voor mij op dat al die politici niet wakker liggen van Spanje of Catalonië, maar dat ze het dossier graag als electorale tamtam gebruiken. Jammer genoeg heeft dat simplistisch electoralisme gevolgen. Het schaadt Spanje en Catalonië want het geeft de Catalaanse regering de illusie dat ze de Europese consensus kan breken. In werkelijkheid moedigen we na de Brexit de Catalexit aan zonder rekening te houden met de enorme economische impact voor iedereen.

Dat electoralisme schaadt ook Europa door het idee te versterken dat het zijn functie niet vervult, terwijl het hier juist geen functie heeft. Uiteindelijk schaadt het ook België. Door te tonen hoe de Belgische regering in het wilde weg handelt in functie van de electoralistische impuls van de dominerende partij, zelfs over onderwerpen die even essentieel zijn als de stabiliteit van onze betere partners, brengen die verklaringen België in diskrediet bij Europa.

Terwijl de Belgische premier in het wilde weg rondtweet, moeten de Belgische diplomaten vaststellen dat de invloed van België op de Europese scène, die lang aanzienlijk was, niets meer voorstelt. Een Europese diplomatie moet (a) bedacht, (b) coherent en (c) stabiel zijn. In dat opzicht biedt onze overheid niets meer. Hun ‘diplomatie’ is enkel nog het gevolg van hun interne agitatie in de media.

Franklin Dehousse

Professor Europees recht aan de Universiteit van Luik

Voormalig speciaal vertegenwoordiger van België in de Europese onderhandelingen

Voormalige rechter bij het Hof van Justitie van de Europese Unie