‘Politici blijven de kracht van burgerparticipatie onderschatten’

‘Het nieuwe woonzorgdecreet is een stap voorwaarts inzake burgerdemocratie en biedt een antwoord op veel vragen die al lang op een antwoord wachten’, schrijft Johan Velghe van Vlinks.

Over vijf maanden, januari 2020, gaat het nieuw woonzorgdecreet in uitvoering. Inspraak, oplossingsgerichte samenwerking (o.m. samen met mantelzorgers), recht van antwoord, inzagerecht en het geven van een volwaardige stem aan gebruikers- en familieraad vormen de rode draden van het decreet waar twee jaar voorbereidend werk aan voorafging. De Vlaamse Ouderenraad rechtte de rug, want niets viel uit de lucht. De combinatie van de volgehouden inspanning en zeer concrete adviezen leidden tot de nieuwe regelgeving, die niks te vroeg komt.

Voortaan dient op regelmatige basis samen met de oudere (en familie) overleg gepleegd te worden over hoe hij/zij graag leeft en woont, met inbegrip van welke verzorging daarbij hoort. Die medische zorg is uiteraard belangrijk, maar evenzeer een aangename leefomgeving, een zinvolle dagbesteding en sociale relaties.

Politici blijven de kracht van burgerparticipatie onderschatten.

De gebruikersraden in woonzorgcentra dienen ernstig genomen te worden. Bewoners en familieleden hebben binnen een bepaalde termijn recht van antwoord. De woonzorgcentra dienen aan te tonen dat klachten een gevolg krijgen en maatregelen genomen worden om problemen te verhelpen en liefst te voorkomen.

Er is nog meer. Zo dienen lokale dienstencentra niet langer de focus te leggen op het organiseren van activiteiten, maar wel op het versterken van de buurt. Ze moeten tot samenspraak komen met buurtbewoners, verenigingen, lokaal bestuur en welzijns- en zorgorganisaties.

De verwarring wordt weggewerkt over de dienstverlening van assistentiewoningen. Het nieuwe decreet bepaalt dat zonder uitzondering alle assistentiewoningen over een erkenning moeten beschikken die toelaat dat bewoners precies weten waar ze recht op hebben en wat niet extra mag gefactureerd worden.

Neen, het nieuwe decreet is geen toverformule die de waslijst aan ergernissen (de hoge facturen, het gebrek aan aandacht, het personeelstekort,…) van residenten in woonzorgcentra met één enkele veeg uitgomt. Het betekent wel een stap voorwaarts inzake burgerdemocratie en biedt een antwoord op veel vragen die al lange op een antwoord wachten.

Meerjarenplan voor participatie

De door het nieuwe woonzorgdecreet aangereikte hefbomen dienen best voor ogen gehouden te worden wanneer dezer dagen de gemeentebesturen hun participatiereglement opstellen, of hoe regelt het lokaal bestuur de inspraak van de burger? Meer, stads- en gemeentebesturen dienen voor het jaareinde een meerjarenplan voor te leggen. Zullen de participatiereglementen en meerjarenplannen de fundamenten leggen voor een vitaal participatiebeleid en voor een buurt- en leeftijdsvriendelijk Vlaanderen?

Wanneer die plannen achter gesloten deuren opgemaakt en bij meerderheid goedgekeurd worden, betekenen ze niets meer dan alweer verkeken kansen. Politici hebben doorgaans enkel een matig beleefd handjeklap over voor burgerparticipatie. ‘Er zal gevochten moeten worden voor de democratie’, liet Ico Maly (Universiteit Tilburg) vorige week in een kranteninterview optekenen. Het manna van de participatie valt niet uit de hemel. Het wordt kruimel bij kruimel veroverd wanneer de burger de rug recht.

Het gevecht geldt op alle niveaus, ook op het meest nabije, dat van het lokale bestuur. Ook hier gebeurt democratische vernieuwing niet van bovenaf. Je dient aan machtspolitici niet te vragen om hun particratie af te breken. Hoogstens zijn ze bereid om min of meer machteloze adviesraden te dulden of met periodieke referenda uit te pakken, zoals de intentie van de Kortrijkse bestuursmeerderheid om online bevraging te organiseren over repetitieve autoloze zondagen in het stadscentrum. Dat type referendum heeft meer showgehalte dan het systeemverandering in de hand werkt.

In weerwil van de oplossing door overleg voor de Antwerpse Oosterweelverbinding, spijts de positieve resultaten bij het werken met burgerbudgetten, de verrassende hoge graad van betrokkenheid van de bevolking bij het eerdere initiatief CurieuzeNeuzen en spijts de van onderuit gestuwde bewustzijnsverruiming over de gevolgen van de klimaatwijziging, blijven politici het belang en de kracht van burgerparticipatie onderschatten.

Solitaire stemknop

Aangezien de lokale overheid de hoogste vertrouwensscore (64 %) krijgt, is dit het aangewezen niveau waar nieuwe verhoudingen tussen burgers en politici resultaten kunnen boeken, zoals de groeiende ongelijkheid – zicht- en voelbaar in het dagelijkse reilen en zeilen – tegengaan. ‘Zijn we immers niet allemaal migranten door ons land verlaten?’ stelt de Franse dwarsdenker Bruno Latour.

Dienen alle gemeentelijke en stedelijke politieke beslissingen nog genomen te worden via de traditionele breuklijn en meteen de vaak grote energie- en tijdverspilling van het systeem met meerderheid contra oppositie? Een gesprek van stommen die tegen doven praten. Het doet zelfs aan de federale regeringsvorming denken. Die karikatuur van debat mag nu eens ophouden. Voorbij het hokjesdenken kan gewerkt worden met wisselmeerderheden rond concrete projecten. Kan een gemeenteraad onder meer ook functioneren als een overlegplatform tussen velen, in plaats van een solitaire stemknop te zijn? Interactie en zelfinitiatief van bewoners zijn bevorderlijk voor dialoog, één van de synoniemen voor democratie toch?

Getuigt het van wereldvreemdheid? Het Eupense stadsbestuur zet momenteel een experiment op om het vertrouwen tussen bevolking en bestuur te herstellen. Het oplossingsgericht denken vervangt er het versleten Tom & Jerry-spel van het voorspelbare debat van de gemeenteraad. Bij burgerparticipatie staat het debat niet langer in functie van de zwaktes van anderen bloot te leggen, loze beloften te formuleren en te pas en vooral te onpas in naam van dé dorps-, stads-, regiogenoot en de (rechtse) Vlaming te spreken. De ambitie om tot oplossingen te komen primeert, met dien verstande dat de voorzichtigheid eist om eerst het globale effect van mogelijke beslissingen goed in beeld te brengen. Ver vooruit kijken is een bonus voor burgerdemocratie, daar waar de doorsnee politicus leeft met de grens van zijn/haar herverkiezing.

Het gemeentelijk participatiereglement en het meerjarenplan zijn meer waard dan de zoveelste agendapunten van een gemeenteraadszitting. De op burgerparticipatie gerichte invulling kan een antidotum zijn tegen de vervuiling van de democratie door populistische polarisatie en een breekijzer om het opsluiten in ons eigen denken te vervangen door het samenkomen, dromen en ageren van mensen, te beginnen in eigen buurt.

Johan Velghe is woordvoerder van Vlinks.