Wie is de Belg die het klimaat moet redden?

Morgen verkiest het IPCC, het Intergouvernementele Panel inzake Klimaatverandering van de Verenigde Naties, een nieuwe voorzitter. Ondervoorzitter Jean-Pascal van Ypersele heeft de beste papieren. Maar klimaatsceptici lusten de taaie Belgische wetenschapper niet.

Hij ziet er zo onthecht uit als een Tibetaanse monnik. Jean-Pascal van Ypersele ziet de nakende voorzittersverkiezing voor het IPCC met vertrouwen tegemoet. Hij heeft de hele nacht zitten sleutelen aan zijn kandidaatsvideo, maar het is niet aan hem te zien. ‘Ik drink thee, en nu en dan een energiedrankje. Ik heb niet zoveel slaap nodig.’ Het moet in de genen zitten: zijn oom, Jacques van Ypersele de Strihou, kabinetschef van koning Boudewijn en koning Albert II, kon ook stevig doorpezen.

Van Ypersele heeft in anderhalf jaar tijd meer dan 60 landen bezocht. Zijn campagne brengt hem dezer dagen naar Brazilië, Nicaragua, Ecuador, de VS en Kroatië. Tussendoor trouwde hij, kreeg hij een bouwvergunning om zijn huis in het Waals-Brabantse Vieux-Sart energie-efficiënter te maken, en schreef hij een boek over zijn werk bij het klimaatpanel van de VN. Afgelopen zomer kneep hij er enkele dagen af voor een korte vakantie in Chamonix: ‘We zijn het smelten van de gletsjers gaan controleren.’

Van Yperseles leven wordt al 36 jaar gedomineerd door het klimaat. Hij werd in 1957 in Brussel geboren in een katholieke adellijke familie, en droomde ervan ontdekkingsreiziger, ingenieur of zelfs premier te worden. Dat laatste was niet helemaal toevallig: zijn overgrootvader was Henry Carton de Wiart, premier in 1920-1921, meermaals minister tussen 1911 en 1950, en een fervente royalist tijdens de Koningskwestie. ‘Ik had hem graag gekend’, zegt Van Ypersele. ‘In 1912 lag hij aan de basis van de wet op de kinderbescherming, en hij was de advocaat van priester Daens. Hij schreef ook een ridderroman, La Cité ardente, die de stad Luik haar bijnaam van “vurige stede” opleverde.’ Maar hij koos dan toch niet voor de politiek. Hij werd wetenschapper aan de UCL.

Nostradamus

Zijn entourage was niet verbaasd toen Van Ypersele het in 2008 tot vicevoorzitter van het IPCC bracht. Tijdens zijn universiteitsjaren was hij ook militant: hij was vrijwilliger bij organisaties voor vrede, ontwikkelingshulp en mensenrechten, en liet zich door milieuactivisten overtuigen van de gegrondheid van hun besognes. Hij besloot klimatologie te gaan studeren, ook al was astrofysica zijn eerste keuze. Sterren en planeten fascineren hem sinds zijn kindertijd, hij knutselde zijn eigen telescopen in elkaar, klasgenoten noemden hem zelfs Nostradamus. In zijn puberteit beschouwde hij zich al als astronaut. Hij werd op het koninklijk paleis uitgenodigd om mee te luisteren naar het verhaal dat de bemanningen van de Apollo 8 en Apollo 11 aan de vorsten deden – het was geen klein privilege.

Een dik decennium later was het enthousiasme in de wereld voor de verovering van de ruimte behoorlijk verminderd. Maar wetenschappers, met name aan de UCL, begonnen belangstelling te tonen voor de invloed van broeikasgassen op de evolutie van het klimaat. Jean-Pascal van Ypersele wijdde zijn eindverhandeling aan de effecten van de CO2-uitstoot. In een onderzoekscentrum in Colorado bestudeerde hij twee jaar lang de evolutie van het oceaanijs van Antartica.

Sinds 1986 doceert hij als doctor in de natuurwetenschappen, klimatologie en milieuwetenschappen. ‘Ik heb een sabbatjaar genomen om me aan mijn verkiezingscampagne te wijden’, zegt hij. ‘Als ik verkozen word aan het hoofd van het IPCC wil ik een voltijdse voorzitter te zijn – al wil ik een lessenreeks over de klimaatverandering blijven geven. Het contact met de studenten zorgt ervoor dat je niet gaat zweven. Bovendien is de job van voorzitter van het IPCC onbezoldigd. Mijn salaris zal dus van de universiteit blijven komen.’

De voorzitterschapsverkiezingen van het IPCC vinden plaats in Dubrovnik in Kroatië, tijdens de 42^e plenaire vergadering van de VN-organisatie. ‘Mijn vrouw zal erbij zijn’, zegt Van Ypersele. ‘Als ze kan, gaat ze mee op mijn buitenlandse reizen.’ De twee leerden elkaar kennen tijdens een vormingscursus niet-agressieve communicatie die de vicevoorzitter volgde om zijn vaardigheden als onderhandelaar te verbeteren. Een troef voor iemand die bekendstaat als volhardend, om niet te zeggen: koppig.

Op 6 oktober zal hij weten of hij de hoogste functie van het panel toegewezen krijgt. Als dat zo is, volgt hij interim-voorzitter Ismail El Gizouli op, die werd benoemd na het ontslag van Rajendra Kumar Pachauri in februari 2014. Pachauri wordt in India vervolgd wegens seksuele intimidatie. Aanvankelijk was België het enige land dat een kandidaat voorstelde. Later werden vier uitdagers naar voren geschoven: een Zwitser, een Amerikaan, een Oostenrijker en een Zuid-Koreaan. Maar Van Ypersele was de eerste kandidaat die een programma verspreidde waarin hij zijn ideeën voor een betere werking van het IPCC uiteenzette. ‘Anderen volgden, en kopieerden daarbij soms mijn teksten.’

Onder vuur

De klimatoloog heeft een wijdvertakt netwerk. ‘Ik heb een kleine ploeg aan de UCL, maar ik krijg wereldwijd steun van mensen uit alle disciplines.’ In België besliste de regering-Di Rupo in 2014 om hem als kandidaat naar voren te schuiven. De huidige regering-Michel zette het diplomatieke lobbywerk verder. ‘De steun voor mijn kandidatuur stijgt boven de politieke grenzen uit’, zegt Van Ypersele tevreden.

Onder klimaatsceptici is hij minder populair. De voorbije maanden werd de vicevoorzitter van het IPCC heftig aangevallen op het internet. Sommigen hekelden het hoge ‘doemgehalte’ van zijn uitspraken, anderen werpen hem zijn samenwerking met de milieulobby’s voor de voeten. Hij zou geweigerd hebben om de dialoog aan te gaan met wetenschappers die de methodes en conclusies van het IPCC bekritiseren, en hij zou zijn tegenstanders in diskrediet brengen. Er gaan zelfs stemmen op om het IPCC te ontmantelen: de VN-organisatie zou de deep ecology propageren, een verregaand respect voor de natuur dat een inkrimping van het bevolkingsaantal en de beperking van de levensstandaard zou inhouden. Van Ypersele legt intussen de nadruk op de hervorming van de instelling: de communicatie en de transparantie moeten beter, en hij wil de deelname van wetenschappers uit de landen van het Zuiden aanmoedigen. Zijn devies? ‘Zen blijven.’