‘We creëren geen reservaat van geprivilegieerde indianen’, zegt Pierre Verbeeren, de Oekraïne-coördinator van de Brusselse regering. ‘We willen de Oekraïners gewoon toegang geven tot datgene waartoe alle Brusselaars toegang hebben.’
Aan slapen komt hij nauwelijks nog toe. Enkele weken geleden werd Pierre Verbeeren, directeur-generaal van het Brusselse OCMW, gedetacheerd om de opvang van gevluchte Oekraïners in Brussel te coördineren. Verbeeren, die als gewezen directeur van Dokters van de Wereld tonnen ervaring heeft met de opvang van migranten in binnen- en buitenland, is zo snel als hij kan voor alle betrokken Brusselse diensten en actoren een omvattend draaiboek aan het uitwerken voor de opvang van de 20.000 Oekraïners die Brussel tegen eind juni verwacht. Het gaat onder meer om de zoektocht naar 6000 wooneenheden en 5000 extra plaatsen in de scholen.
Hoe zien uw dagen eruit?
Pierre Verbeeren: Best stresserend, het is een race tegen de klok. Ik probeer het besluitvormingsproces, op zich het makkelijkste deel van deze operatie, zo kort mogelijk te houden. Maar dat is in het Brusselse kluwen niet eenvoudig. Huisvesting is momenteel het meest zenuwslopende deel van mijn opdracht. We zoeken kantoren die we tot wooneenheden kunnen verbouwen, sites waar nooddorpen met containerwoningen zullen komen. We mogen geen enkele optie uitsluiten want er is nauwelijks betaalbare huisvesting te vinden op de reguliere woningmarkt in Brussel.
U wilt leegstaande kantoorruimte, die de privésector vrijwillig ter beschikking stelt, tot woongelegenheden transformeren. Lukt dat?
Verbeeren: We krijgen best wel veel reacties, maar het probleem zijn de veiligheidsnormen. Kantoren zijn voorzien op mensen die er overdag verblijven, niet ’s nachts. Voor woningen liggen de veiligheidsvoorschriften dan ook een stuk hoger. Daarnaast beschikken kantoren doorgaans niet of nauwelijks over keukens en badkamers. Die moeten dus worden geïnstalleerd.
Onze migratiepolitiek is schokkend, en daardoor ondergaan mensen vreselijke onrechtvaardigheden.
De deal in verband met huisvesting is dat de Brusselse gemeenten 10.000 opvangplekken creëren. Ze krijgen daarvoor financiële steun van het Brussels Gewest, dat op zijn beurt ook 10.000 plekken voor zijn rekening neemt. Alles wat de opvang door burgers aangaat, zit bij de gemeenten. Het gewest gaat dan weer over de grote infrastructuur.
Hoe komt u aan dat cijfer van 20.000?
Verbeeren: Sommigen in Brussel wilden dat ik een opvangplan zou optuigen voor 80.000 vluchtelingen omdat Brussel doorgaans 40 procent van de aankomende migranten in België opvangt. Maar daarmee leg je de lat zo extreem hoog… Dan kun je alleen maar mislukken. Dus heb ik dat aantal teruggebracht naar 20.000 of 10 procent van de 200.000 Oekraïense vluchtelingen die naar verwachting naar ons land zullen komen. Dat cijfer is niet in stenen gebeiteld. Als morgen het grote offensief in de Donbas begint, kan alles veranderen. Maar 20.000 opvangplekken creëren is sowieso al gigantisch. En als ons systeem straks robuust genoeg is voor 20.000 vluchtelingen, zal het dat ook zijn voor 30.000 indien nodig.
Weet u hoeveel gevluchte Oekraïners op dit moment in Brussel verblijven?
Verbeeren: Nee. We beschikken nauwelijks over gegevens. Van de 32.000 vluchtelingen die op dit moment in ons land tijdelijke bescherming hebben aangevraagd, hebben er ook nog maar 4000 mensen een verblijfsvergunning aangevraagd, waarmee je ze kunt lokaliseren. Heel veel mensen zitten nog volledig onder de radar. Ik zou al heel blij zijn als Fedasil aan de vluchtelingen die zich op de Heizel komen registeren zou vragen waar ze verblijven, want nu tasten we in het duister.
Wat zou u mensen die overwegen om vluchtelingen in huis te nemen adviseren?
Verbeeren: Het belangrijkste is om een helder gesprek te voeren met de opgevangen familie over: hoe leven jullie? Neem iets als netheid. In het ene Belgische gezin moet alles altijd kraaknet zijn, een ander gezin maakt niet eens de tafel schoon na het eten. Iedereen heeft huisregels die voor hem of haar vanzelfsprekend zijn, maar die je expliciet moet maken als je met anderen gaat samenwonen. Zeg zo duidelijk mogelijk tegen de mensen die je opvangt wat je van ze verwacht en wat zij van jou kunnen verwachten. Als jij zelf altijd televisie kijkt tot 1 uur ’s nachts, maar de mensen die je opvangt daarover niet inlicht, kunnen zij de indruk krijgen dat je geen rekening met ze houdt.
Moeten opvanggezinnen ook goed beseffen dat de vluchtelingen misschien voor lange tijd bij hen onder dak zullen zijn?
Verbeeren: Sommige gemeenten hebben een rotatiesysteem, met bijvoorbeeld drie opvanggezinnen voor één Oekraïense familie. Oekraïense vluchtelingen moeten aanvaarden dat zolang ze niet over een duurzame woning beschikken, de kans bestaat dat ze regelmatig moeten verhuizen. Je kunt niet tegen mensen die vluchtelingen opvangen zeggen: het moet minimaal voor 6 maanden of langer. Nee, de overheid zal geleidelijk duurzame huisvesting creëren, en de Brusselse strategie bestaat erin dat we gevluchte Oekraïners in het Brusselse weefsel willen integreren. Ons belangrijkste instrument daarvoor is de arbeidsmarkt. We moeten ervoor zorgen dat die mensen aan het werk gaan.
Hoe dan? Er is de taalbarrière, om te beginnen.
Verbeeren: Voor dertig procent van de Brusselse bevolking geldt dat er een taalbarrière is. Veel Oekraïners spreken of begrijpen op zijn minst Engels. Bovendien vergen heel wat banen nauwelijks talenkennis. Kijk naar de Brusselse rusthuizen. Daar werken veel mensen die weinig Nederlands of Frans spreken. Voor de ziekenhuizen geldt dat ook.
Maar als het gaat om de opvang van gevluchte Oekraïners werkt u dus ook met de lange termijn in het achterhoofd?
Verbeeren: Ik werk alléén met de lange termijn in het achterhoofd.
Als we hierin slagen, wie zal dit soort opvang dan aan andere groepen vluchtelingen durven te weigeren?
Omdat u denkt dat die mensen hier zullen blijven?
Verbeeren: Niet noodzakelijk, maar we mogen de Oekraïners tijdens hun verblijf niet in een wachtkamer laten verpieteren. We moeten ervoor zorgen dat ze kunnen bijdragen aan de samenleving en werken zoals iedereen. Natuurlijk hoop ik dat de oorlog zo snel mogelijk stopt en dat de vluchtelingen kunnen terugkeren. Maar zelfs als de oorlog morgen stopt, is de schade aan huizen en gebouwen zodanig groot dat een snelle terugkeer moeilijk wordt. Dus moeten die mensen hier een leven kunnen opbouwen. Nadien zien we wel.
De komst van 20.000 Oekraïners zal de Brusselse bevolking met een paar procent doen groeien, in een dichtbevolkt gewest met veel armoede. Zal dat geen spanningen geven?
Verbeeren: Brussel doet nu al kolossale inspanningen om heel verschillende bevolkingsgroepen te integreren. We organiseren voor de Oekraïners nu wat voor die andere Brusselse migrantengroepen al bestaat. We creëren geen reservaat van geprivilegieerde indianen, er komt geen positieve discriminatie, noch een fast lane richting sociale woningen voor de Oekraïners – die zijn er trouwens niet. We proberen de Oekraïners wel toegang te geven tot datgene waartoe alle Brusselaars toegang hebben. Brussel heeft ook veel ervaring op dat vlak. Het is jaar in jaar uit één grote transformatiemachine die armoede in middenklasse verandert. Een stad met 145 nationaliteiten, die het grootste deel van haar energie stopt in het integreren van arme nieuwkomers. En zodra iemand over voldoende bestaansmiddelen beschikt, verhuist hij of zij vaak naar Vlaanderen of Wallonië, gemiddeld meer dan 25.000 mensen per jaar.
Heeft de enorme solidariteit bij de Belgische bevolking er ook mee te maken dat Oekraïners wit zijn en uit een Europees land komen?
Verbeeren: In 2015 had ik als directeur van Dokters van de Wereld veel te maken met het Maximiliaanpark in Brussel, waar Syrische oorlogsvluchtelingen door burgercollectieven werden opgevangen. Ook toen vroegen journalisten mij hoelang die solidariteitsgolf zou blijven duren. Tot op heden huisvest het burgerplatform elke avond 2000 mensen, in Brussel, Vlaanderen en Wallonië. En waarom zou die solidariteit stoppen? Mensen zijn doorgaans solidaire wezens. En los daarvan moet je elke uiting van solidariteit toejuichen als iets positiefs.
Soms lijkt het wel solidariteit met twee maten en twee gewichten. Oekraïners kunnen meteen aanspraak maken op de status van tijdelijke bescherming, maar andere oorlogsvluchtelingen uit Oekraïne, die niet de Oekraïens nationaliteit hebben maar afkomstig zijn uit Afrika of het Midden-Oosten, moeten dagenlang buiten slapen om een onzekere asielaanvraag te kunnen indienen.
Verbeeren: Ons vreemdelingenrecht en onze migratiepolitiek zijn gewoon schokkend, en daardoor ondergaan mensen vreselijke onrechtvaardigheden. Dat is niets nieuws, het springt in deze crisis gewoon opnieuw in het oog. Weet u dat migrantenvrouwen die getrouwd zijn met een Belg en scheiden omdat hun man gewelddadig is, hun verblijfsvergunning verliezen en naar hun land worden teruggestuurd? Dat gebeurt dagelijks. Die afwezigheid van een waardige en billijke migratiepolitiek zie je wederom in de verschillende behandeling van de Oekraïners aan de ene kant, en de vluchtelingen die weliswaar in Oekraïne verbleven maar niet de Oekraïense nationaliteit bezitten aan de andere kant. Maar dat gaat over migratiebeleid, niet over solidariteit.
Goed, maar Oekraïners hebben dus het geluk dat zij dankzij de tijdelijke bescherming die ze in Europa genieten, meteen toegang krijgen tot sociale bijstand, de arbeidsmarkt en de gezondheidszorg.
Verbeeren: Klopt, maar als dit uiteindelijk allemaal goed uitpakt, des te beter.
Want het kan een precedent creëren voor vluchtelingen uit andere oorlogsgebieden?
Verbeeren: Dat is dé reden waarom ik deze opdracht heb aanvaard, omdat het een mission impossible is. Maar als deze integratie slaagt en Oekraïners aan onze samenleving kunnen bijdragen, dan hebben we eindelijk een positieve case van een geslaagde migratiegolf, tegenover alles, en dat is toch heel veel, wat de voorbije jaren is misgelopen op het gebied van migratie en integratie. Het is daarom cruciaal dat iedereen die zich in het verleden al heeft ingezet voor migratie en integratie mee de handen uit de mouwen steekt in plaats van te zeuren dat het niet eerlijk is, of dat er wordt gediscrimineerd. Want zonder naïef te zijn, als we hierin slagen, wie zal dit soort opvang dan de volgende keer aan andere groepen vluchtelingen durven te weigeren?
Wat hebt u geleerd uit uw ervaring met grote humanitaire crisissen in het buitenland dat u vandaag goed kunt gebruiken?
Verbeeren: Vluchtelingen leven in enorme, haast ondraaglijke onzekerheid. Daarom is het belangrijk om veilige en zinvolle opvangplekken te creëren. Veel sociologen hebben onderzoek gedaan in grote vluchtelingenkampen, waar mensen doelloos moeten wachten, en laten zien hoezeer zulke kampen het individu en elke zin voor initiatief vernietigen. Daarom moet je zo hard mogelijk inzetten op snelle integratie en daarom heb ik aan de Brusselse regering ook een echte integratiestrategie voorgesteld, waarin Actiris, de Brusselse dienst voor arbeidsbemiddeling, een sleutelrol zal spelen. Daarnaast is praten met de gemeenschap heel belangrijk. Ik ben permanent met Oekraïners in contact en overleg.
Spreekt u intussen een mondje Oekraïens?
Verbeeren: Helemaal niet, maar in alle ernst, ik zou het moeten leren. Het is iets wat me bezighoudt, maar ik vrees dat ik er niet de intellectuele capaciteiten voor heb.
Pierre Verbeeren
– 1969: geboren in Bastogne
– Studeerde communicatiewetenschappen
– Werkte op verschillende ministeriële kabinetten
– 2009-2020: directeur-generaal van Dokters van de Wereld, actief in o.a. Mali, Congo, Somalië, Palestina en Haïti
– 2020-2022: directeur-generaal van OCMW Brussel
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
