Persoonsgebonden financiering: ‘Voor elke job die verdwijnt, komt er ergens anders een job bij’

‘Het nieuwe systeem van de persoonsgebonden financiering in de zorg laat toe dat de laatste minderheidsgroep in de samenleving eindelijk haar emancipatie kan starten’, schrijft Koenraad Depauw van de bijstandsorganisatie Onafhankelijk Leven vzw.

Op 1 januari 2017 is de Vlaamse regering gestopt met het subsidiëren van instellingen voor mensen met een handicap. Vanaf nu wordt de 1,3 miljard euro van de overheid rechtstreeks gestort aan de mensen met een handicap zelf. Hier heb ik 12 jaar aan gewerkt. De grootste ingreep in de sector sinds de overheid in 1967 besloot om de zorg voor mensen met een handicap te subsidiëren. Een aardverschuiving die bijna niemand heeft gevoeld, behalve die Vlamingen met een handicap zelf.

Op 6 januari kregen 33.000 onder hen een brief in de bus. Daarin de hoogte van hun persoonsvolgend budget (PVB): van 10.000 euro tot 100.000 euro per jaar om hun zorg en ondersteuning zelf te organiseren of in te kopen. Voortaan mogen ze zelf beslissen.

Nog geen 2 maand hebben ze hun budget zelf in handen en de eerste zorginstelling kondigt noodgedwongen een collectief ontslag aan. Volgens de vakbonden is de oorzaak een onderfinanciering door de invoering van persoonsvolgende financiering. Maar dat is helemaal niet zo. Bij geen enkele instelling verdwijnt er ook maar één euro, zij het, zolang alle gebruikers er blijven gebruik van maken. En daar wringt het schoentje.

Bij Ado Icarus, een gespecialiseerde dienst in zelfstandig wonen verliezen 50 mensen hun job. En het verwondert me helemaal niet. Diensten als Ado Icarus bieden hulp binnen, bij de mensen thuis. Je duwt op een knop en iemand komt je helpen. Bij de afwas van 2 glazen. Of om je in bed te leggen. Een afwas vanaf 3 glazen is dan weer niet meer mogelijk. Maar vooral zijn de bewoners kwaad omdat ze geen assistentie buiten kunnen krijgen.

En niet buiten komen betekent dus: niet naar school kunnen, niet gaan werken, geen lief opdoen op café.

Inzet van persoonlijke assistenten

Gemiddeld hebben zij een PVB-budget van 60.000 euro. Dat mogen zij aan Ado Icarus afgeven of een andere instelling naar keuze. Wat die instellingen nogal vaak, en ook Jan-Piet Bauwens in Knack, vergeet te vermelden is dat ze er ook mogen voor kiezen om het budget geheel of gedeeltelijk in te zetten voor de tewerkstelling van persoonlijke assistenten. Als je zelf een assistent tewerkstelt beslis je zelf wie je assisteert, wanneer die komt, wat die doet, hoe,… En vooral waar je assistentie krijgt. En dat kan dus overal zijn. Resultaat: mensen van Ado kiezen er massaal voor om buiten te komen en minstens een deel van hun budget hiervoor te reserveren. En dus moeten 50 medewerkers gaan. Hard, maar logisch.

Van verzuilde zorg naar zelfbeschikking

Persoonsvolgende financiering wordt niet gewoon een ander financieringssysteem van de zorg. Het wordt de basis van een transitie van een oud zorgsysteem naar een nieuw ondersteuningssysteem. Een verandering van tijdperk. Aan de ene kant de Broeders en Zusters van Liefde die nog steeds 75% van de gehandicaptenzorg in handen hebben, mutualiteiten en hun thuiszorgdiensten. Aan de andere kant nieuwe organisatievormen, innovatieve diensten, van onderuit gevormd. Ouders van kinderen met een verstandelijke beperking die massaal eigen woonprojecten oprichten om hun kind weg te houden van grote zorginstellingen. Mensen met een handicap die hun budget gebruiken voor persoonlijke assistentie en daardoor zelf de baas over hun leven en ondersteuning..

Of hoe de laatste minderheidsgroep in de samenleving eindelijk haar emancipatie kan starten.

Onterechte angst voor voor commercialisering

Een radicale innovatie in de sector personen met een handicap, dat zet de persoonsvolgende financiering in gang. Voor het eerst is er vraagsturing voor mensen met een handicap. Er ontstaat dus een markt tussen vraag en aanbod met in het midden een complex product: zorg en ondersteuning. Dat grijpt die andere oude orde, de vakbonden, aan om te waarschuwen voor de dreigende veramerikanisering van de zorg. Zo zou onder persoonsvolgende financiering enkel de prijs en niet meer de kwaliteit van de zorg belangrijk zijn. In één adem wordt verwezen naar de openbare aanbestedingen die de overheid deed in de psychiatrische opvang of zelfs in de daklozenopvang in Antwerpen.

Ja, er komen nieuwe initiatieven met nieuwe dienstverleners die meer op maat van de mensen ondersteuning gaan geven. Maar met het PVB krijgt de burger zelf de beslissingskracht in handen en niet meer de overheid. De overheid zelf reguleert wel sterk wie welke ondersteuning mag bieden en controleert of die conform de afspraken en kwaliteitseisen gebeurt. Zo kan collectieve opvang enkel door een non-profit organisatie worden opgenomen. Elke euro die je gebruikt voor persoonlijke assistentie dien je te verantwoorden en wordt gecontroleerd. En ook cowboys op de markt kunnen we weigeren.

Dat je de overheid en haar aanbestedingen in de zorgsector niet kan vertrouwen, daar kunnen wij de vakbonden volgen. Maar dat de burger, doorgaans een ouder van een kind met een handicap, met zijn persoonsvolgend budget zou zoeken naar de goedkoopste oplossing, en dus niet de beste oplossing, voor de ondersteuning van zijn kind, gelooft iemand dat echt?

Geen besparing, wel een aardverschuiving

50 jobs gaan verloren bij Ado. En aan de vele verhalen van mensen met een handicap te horen zullen nog andere diensten moeten volgen. Nu al is duidelijk dat vooral de dagcentra, diensten begeleid of zelfstandig wonen het moeilijk zullen krijgen.

Maar voor elke job die verdwijnt, komt er ergens anders een job bij. Bij de invoering van persoonsvolgende financiering werd geen enkele euro bespaard. De middelen zijn verschoven van de voorziening naar de persoon met de handicap en die laatste kan die middelen dan weer verschuiven naar een dienst naar keuze of zelf assistenten aanwerven. Een verhaal van winnaars en verliezers. Wie blijft denken in oude vormen en gedachten als “zorg” en “bedrijfszekerheid” verliest. Wie op maat van de vraag van de persoon met een handicap werkt, die wint.

Koeraad Depauw is algemeen directeur van de bijstandsorganisatie Onafhankelijk Leven.