Internationale datumgrens staat niet stil

Samoa verspringt van oost naar west en bestaat daarom officieel niet op 30 december. Het bizarre fenomeen van de datumgrens staat toe een dag over te slaan of een dag dubbel te leven. Een blik achter de schermen van de internationale grens.

De datumgrens is de imaginaire lijn die twee opeenvolgende kalenderdagen van elkaar scheidt. Ten westen van de grens hebben ze de dag al geleefd, ten oosten hebben kunnen ze de dag nog plukken. De ‘ontdekking’ van het merkwaardige fenomeen is toe te schrijven aan de Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magellaan. Na een reis rond de wereld van 1519 tot 1522, keerde hij terug naar Spanje waar hij tot de toen baanbrekende conclusie kwam dat het een dag vroeger was dan in zijn scheepslogboek en hij onderweg een dag gewonnen had.

De tijdzones kennen een andere oorsprong. Vroeger was tijd een puur lokaal gegeven. De kerkklok was de maatstaf. Reizen was zeldzaam, dus als er toch gereisd werd, moest men zijn horloge verzetten bij aankomst. Pas toen mensen zich snel konden verplaatsen door de ontwikkeling van de spoorwegen, had tijd een globale betekenis. In 1878 stelde de Canadees Sanford Fleming de huidige tijdzones voor, die elk een breedte hebben van 15°. De nulmeridiaan van Greenwich werd op een conferentie in 1884 vastgelegd.

Datumsprong
Om praktische, economische en politieke redenen deelt de datumgrens de wereld in asymmetrische helften. Die redenen verklaren ook de datumsprong die verschillende landen al gemaakt hebben. De eerste die zich waagden aan een nieuwe tijdshantering waren de Filipijnen, toen in handen van de Spaanse kolonisten. Omdat de voornaamste bezoekers vanuit de Zuid-Amerikaanse kolonies naar de Filipijnen reisden, lag het land aan de oostkant van de grens. Bij de afschaffing van de kolonies verhuisden de Filipijnen naar de andere kant, om zich in dezelfde tijdzone als zuiderbuur Indonesië te bevinden.

Alaska kende een politiek scenario. Omdat de Amerikaanse staat eerst geclaimd was door Rusland, konden de Alaskanen al een dag eerder Nieuwjaar vieren dan in Amerika. Toen de Verenigde Staten Alaska overkochten, verlegden ze naast de landgrenzen ook de datumgrens door politieke en praktische overwegingen.

Een recenter voorbeeld is eilandengroep Kiribati, die in twee werd gedeeld door de datumgrens. Bedrijven die op maandag van de ene kant van het eiland naar de andere kant – waar het nog altijd zondag was – belden, werden gehinderd in hun handelsactiviteiten. De hele eilandengroep ligt nu aan de oostkant, wat een serieuze kink naar links in de sowieso al grillige lijn veroorzaakte.

De Tokelau-eilanden en Samoa zijn de nieuwelingen die we aan de westkant van de datumgrens mogen verwelkomen. Uit economische belangen kondigden beiden landen aan dat ze dezelfde datum wilden hanteren als voornaamste handelspartners Nieuw-Zeeland en Australië. Ze slaan 30 december over en gaan dus zonder tussenstop van 29 naar 31 december. Officieel is de wereld dus twee landen armer op 30 december. Daarmee is Samoa het eerste land dat het nieuwe jaar kan inhuldigen, en het Amerikaanse deel van Samoa – dat niet meedoet met de grensverlegging – het laatste.

Samoa was al eerder het eerste land geweest die het krieken van de nieuwe dag mocht meemaken. Voor 1892 lag Samoa ook al aan de ‘Aziatische kant’. Toen maakte het land een omgekeerde beweging naar de ‘Amerikaanse kant’ om de Samoaans-Amerikaanse handel ten goede te komen. Handelsrelaties veranderen en zo ook de data.

Ondanks de verloren dag hoeven de Samoanen niet te vrezen voor een verloren dag loon. Er werd nationaal beslist dat alle werknemers betaald werden alsof 30 december een doodnormale werkdag was geweest. (MVB)