Advocaten Johan Heymans en Yasmina El Kadouri gaan dieper in op de strafuitvoering in de Belgische gevangenissen in coronatijden.
De voorbije week veroorzaakte het volgende nieuwsbericht nogal wat deining op de sociale media: mede door een campagne van Vlaams Belang werd de indruk gewekt dat sinds het begin van de coronacrisis 12% van de Belgische gevangenen zonder meer zou zijn vrijgelaten. Dit is niet alleen fake news maar ook en vooral een gemiste kans om een grondig debat te voeren over hoe men in België op een efficiënte en menselijke manier aan vrijheidsberoving kan doen.
Laten we eerst de cijfers bekijken. Navraag bij het kabinet-Geens leert dat bij de start van de lockdown het Belgische gevangeniswezen 10.853 gedetineerden telde terwijl dat er nu nog 9.642 zijn. Sinds 13 maart 2020 zijn er, met andere woorden, 11% minder gedetineerden. Staan de Belgische gevangenisdeuren dan inderdaad wagenwijd open? Het vergt enig begrip van onze Belgische strafprocedure om deze conclusie te ontkrachten.
Neen, de deuren van de Belgische gevangenissen staan niet wagenwijd open.
3,7% van de gedetineerden die recent de gevangenis konden verlaten werd op “verlengd penitentiair verlof” gesteld. Dit zijn gedetineerden wier straf bijna ten einde loopt. Zij mochten ook al voor corona onder strikte voorwaarden de gevangenis verlaten in het kader van hun re-integratie in de maatschappij – bijvoorbeeld om een woonst te zoeken of om op sollicitatiegesprek te gaan. Indien zij nu zouden terugkeren naar de zwaar overbevolkte gevangenissen dan is de kans reëel dat zij de ziekte zouden binnenbrengen en veel anderen zouden besmetten. Daarom werd beslist dat deze gedetineerden buiten de gevangenismuren het einde van de corona-epidemie moeten afwachten. Zodra deze epidemie onder controle is, zullen alle gedetineerden die op verlengd penitentiair verlof werden gesteld echter meteen moeten terugkeren naar de gevangenis om het restant van hun straf uit te zitten.
Een verdere 1,6 % van de daling in het aantal gedetineerden staat op het conto van gevangenen die hun volledige re-integratietraject al doorlopen hadden en die ook zonder corona vrijgekomen zouden zijn. Zij komen nu hoogstens een paar maanden vroeger voorwaardelijk vrij dan anders het geval zou zijn geweest.
Neen, de deuren van de Belgische gevangenissen staan niet wagenwijd open.
De grootste daling in het aantal gedetineerden is echter niet toe te schrijven aan de vrijlating van gevangenen maar wel aan het feit dat er momenteel gewoon minder mensen opgesloten worden. Dit heeft diverse oorzaken. Zo zijn de misdaadcijfers sinds de corona-epidemie eenvoudigweg lager. Nog belangrijker is echter dat onderzoeksrechters door de coronacrisis frequenter lijken te kiezen voor alternatieve manieren om mensen voorlopig van hun vrijheid te beroven. Zij kiezen nu vaker voor een “voorlopige hechtenis onder elektronisch toezicht”. Dit is een vorm van huisarrest waarbij elke beweging van een verdachte via een enkelband wordt getraceerd en gecontroleerd.
Deze laatste evolutie kan alleen maar aangemoedigd worden. België kampt al jaren met overvolle gevangenissen en werd daarvoor al meermaals door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens op de vingers getikt. Deze overbevolking wordt in grote mate veroorzaakt door het disproportioneel grote aantal gedetineerden in voorlopige hechtenis. Zij worden, met andere woorden, opgesloten voor zij effectief veroordeeld zijn. De wetgever probeert al sinds 1990, met de invoering van de Wet betreffende de voorlopige hechtenis, deze cijfers terug te dringen – jammer genoeg zonder veel succes. De coronacrisis lijkt de onderzoeksrechters nu eindelijk over de streep te hebben getrokken om de alternatieve vormen van vrijheidsberoving meer te verkennen. Dit zou een belangrijke kentering kunnen zijn en een langverwachte wending naar meer menselijkheid en proportionaliteit.
De hetze die vooral op sociale media is ontstaan rond het grote aantal zogenaamd “vrijgelaten” gevangenen lijkt dan ook een gemiste kans om op grondige wijze te herdenken hoe België met vrijheidsberoving omgaat. Het zou, bijvoorbeeld, bijzonder interessant zijn om na te gaan hoeveel gedetineerden die op verlengd penitentiair verlof gingen dit zonder misstap hebben nageleefd. Of hoeveel van de gedetineerden die in thuisdetentie zitten met een enkelband zich daar effectief aan hebben gehouden. Eerder dan misleidende informatie te verspreiden, zouden politici en media deze coronacrisis moeten aangrijpen om op basis van objectieve gegevens de voorlopige hechtenis en strafuitvoering van de toekomst te hertekenen.
Johan Heymans en Yasmina El Kaddouri, beiden advocaten bij Van Steenbrugge Advocaten en gespecialiseerd in mensenrechten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier