‘Naaktfotografie ontaardt in scheiding’

Ik ben haast onwel geworden na het ondergaan van een fotografische tsunami van hallucinerende beelden, schrijft onze fotografierecensent Ludo Bekkers.

Waarover gaat het: in een zaal van het FoMu kom je binnen en je voelt je onmiddellijk claustrofobisch gevangen in een besloten ruimte, omringd door een behang van honderden tegen elkaar gekleefde foto’s van een blote dame. Ze is van middelbare leeftijd, middle class en kon je buurvrouw zijn die je herkent in de supermarkt. Ze poseert in allerlei houdingen, ontkleedt zich, sukkelt met haar bh, vleit zich op een canapé of tilt haar borsten op. Het is de intimiteit te grabbel gegooid maar wel zonder erotische spanning, koud.

En dan rijst de vraag, wat is er hier aan de hand, wie is de fotograaf en waarom liet de dame zich blijkbaar zo complexloos fotograferen. Er zijn, doorheen de fotogeschiedenis, nog voorbeelden te vinden van dergelijk soort intieme beelden maar ook van schilders, denk maar aan Bonnard, die hun leefgezellin of echtgenote bespied hebben in de beslotenheid van een huiskamer en op papier of doek publiek maakten. Maar hier is blijkbaar wat anders aan de gang. Je komt er zonder een summiere zaaltekst niet helemaal achter maar je krijgt toch enige informatie om er een verhaal bij te gaan fantaseren.

Eigenlijk staat de toeschouwer midden in een environment van de Nederlandse artistieke veelvraat Mariken Wessels (Vlaardingen, 1963) die zowel actrice als scenariste als fotografe is. Toen zij in New York een jaar studeerde aan de Actors Studio is ze in contact gekomen met iemand die haar een koffer met duizenden naaktfoto’s en wat documenten bezorgde. Het was de privéverzameling van een buurman van de fotograaf en Wessels mocht er over beschikken. Ze begon onmiddellijk met een ruwe inventaris op te maken en de documenten te rangschikken. Daaruit bleek al snel dat het om de verzameling ging van een zekere Henry zonder achternaam (uit discretie?). Uit de documenten en gesprekken distilleerde Wessels beetje bij beetje het vreemde verhaal van het huwelijk van deze Henry en Martha, de ene geobsedeerd door het lichaam van zijn vrouw en de andere aanvankelijk uit liefde poserend.

Ziekelijke erotiek

Het moet een vreemde relatie geweest zijn die uiteindelijk leidde tot het vertrek van Martha uit Henry’s zieke wereld die ze uiteindelijk beschaamd doorzag. Ze wierp honderden foto’s uit het raam en nam de benen. Na enige tijd verliet ook Henry het huis en trok zich terug, als kluizenaar, in de bossen. Maar eerst versneed hij de overgebleven foto’s tot collages die hij dan weer gebruikte als inspiratie voor kleine sculpturen die gelijkenis vertonen met die van de kunstenaar Hans Bellmer (1902-1975) die eveneens doordrongen zijn van een ziekelijke erotiek. Tot daar het verhaal en je kunt je afvragen of we hier te doen hebben met een amateurfotograaf die zijn echtgenote ge- of misbruikte als goedkoop model of met een psychopaat die zijn ziekelijk erotische fantasie botvierde op iemand die hij altijd bij de hand had. Normaal was het alleszins niet.

Fotografisch hebben de beelden weinig of geen betekenis, er werd nooit gezocht naar een esthetisch effect noch naar een fantasievolle pose. Iedere foto is rechtdoor rechtaan de face genomen en heeft blijkbaar geen ander motief dan de echtgenote gewoon bloot te zien. Buiten de fotograaf zelf, misschien, heeft geen enkele toeschouwer er wat aan, tenzij hij een voyeur zou zijn.

Intriest verhaal

Waarom ze dan tonen in een fotomuseum ? Moeten we het geheel beschouwen als een installatie van Mariken Wessels die haar vondst op een aparte manier wil openbaar maken. Ze voegde er trouwens enkele zelf gemaakte opnamen aan toe die het verhaal illustreren zoals de werkkamer van Henry waarvan de muren eveneens bedekt zijn met de foto’s van zijn vrouw of beelden van het huis van de protagonisten met een open raam waaruit foto’s naar beneden dwarrelen of nog een tuinuitgang waar we een vrouwelijke figuur zien weggaan terwijl de grond bezaaid ligt met honderden foto’s (!). Het zijn elementen die verwijzen naar een intriest verhaal waarvan, behalve de foto’s ook collages en één beeldje de tentoonstelling illustreren.

Wanneer we het ensemble in zijn geheel bekijken stelt zich de vraag of een fotomuseum de geschikte plaats is om dit fenomeen te tonen. Zeker, het gaat om fotografie of een uitwas ervan en dan is het er op zijn plaats. Maar indien we het zien als een assemblagekunstwerk van Mariken Wessels kon het even zo goed z’n plaats hebben in het M Hka of het SMAK. Zien we het als een geval van een zieke psychopaat dan kon het ook in het Museum Dr. Guislain in Gent op het programma gestaan hebben.

Niet geschikt voor onevenwichtige personen en kinderen onder de 16 jaar.