‘Van de overstroming in Sydney tot de hittegolf in Japan: wij zijn schadelijke dieren’

‘De les is dat de mens een dom en gevaarlijk wezen is.’ Het is een uitspraak van de Australische klimaatfilosoof Clive Hamilton, die ervan overtuigd is dat we een zeer onaangename toekomst tegemoet gaan, en dat we ook nog eens te laat zijn om een en ander terug te draaien. Niet meteen een vrolijke jongen dus, maar – helaas, eigenlijk – ook iemand die met bekende, solide argumenten tot een minder wijd verspreide conclusie komt: dat wij in essentie schadelijke dieren zijn, niet het minst voor onszelf.

Dat de temperaturen overal ter wereld pieken, dat planten en dieren met een rotvaart uitsterven: het ligt ondubbelzinnig aan ons. Dat de zeespiegel flink zal stijgen, dat er eilanden onbewoonbaar worden, dat de droogte in de komende jaren ook in het rijke Westen harder zal toeslaan: we weten het ondertussen allemaal, hoezeer we onze kop ook in de onvruchtbare grond steken. Dat wij mensen geloven dat alles altijd wel goed komt: precies dat is onze waanzin, zegt Hamilton. Of zijn we slimmer dan we denken?

Je hoeft geen zwartkijker te zijn om bezorgd te zijn. Stortregens en overstromingen dwongen begin deze week tienduizenden Australiërs om de stad Sydney te verlaten. Afgelopen weekend zijn minstens zes mensen om het leven gekomen in de Italiaanse Dolomieten, toen een deel van een gletsjer afbrak. Datzelfde land wordt geconfronteerd met de grootste droogte in zeventig jaar in de vlakte van de rivier de Po, inclusief de rijstvelden. Voor wie zich straks afvraagt waarom risotto een pak duurder wordt: het ligt niet aan de pandemie. Vorige week kreunde Japan onder de zwaarste hittegolf sinds het begin van de metingen in 1875. De regering waarschuwde voor een stroomuitval én riep tegelijk mensen op om toch de airco aan te zetten, want de ziekenhuizen stroomden vol met mensen met een hitteberoerte.

Van de overstroming in Sydney tot de hittegolf in Japan: wij zijn schadelijke dieren.

Het droefgeestige citaat over de ‘domme’ mens van Clive Hamilton komt uit het iets vrolijkere boekje Een beter milieu begint niet bij jezelf van de Nederlandse journalist Jaap Tielbeke. In dat boekje hield Tielbeke twee jaar geleden een passioneel betoog voor het politiseren van het klimaatprobleem, en dus ook het ontzenuwen van het credo dat we allemaal maar individueel voor een betere planeet moeten vechten. Dat zal nooit volstaan, dat is ondertussen duidelijk, en die oproep leidt maar al te vaak de aandacht weg van de échte hefbomen. Tielbeke vestigt zijn hoop op burgerverzet, de politiek en, niet verwonderlijk, ook op de rechtbank. Hij heeft het over de klimaatzaken in Nederland, Frankrijk en België, maar ook over hoe duizenden Nederlanders zich achter de dagvaarding van Shell schaarden – en wonnen.

Sinds kort valt ook bij dat laatste een ernstige kanttekening te maken. Vorige week drong het Amerikaanse Hooggerechtshof – hetzelfde hof dat besloot het recht op abortus niet meer te garanderen – de bevoegdheid van het Amerikaanse milieuagentschap EPA flink terug. Concreet betekent het dat het geen CO2-limieten aan de energie-industrie mag opleggen. Dat legt een groot deel van de klimaatplannen van de Amerikaanse president Joe Biden lam. Meer in het algemeen bewijst de Amerikaanse uitspraak dat ook in democratieën de grondwet geen garantie is voor een leefbare toekomst.

De gevolgen daarvan zijn verstrekkend en nopen tot een diepe bezinning over hoe we nog in leven kunnen blijven. De ervaringen van de laatste decennia stemmen veeleer somber. Het veranderen van individuele eet-, vlieg- of douchepatronen gaat moeizaam. Politieke actie, zelfs in het op dat vlak zo progressieve Europa, brengt vooralsnog weinig zoden aan de dijk. Technologische wonderoplossingen – de natte droom van de struisvogels in het debat – blijven uit. De vaststelling is niet bepaald zomers te noemen, maar voorlopig zijn er nog niet zo heel veel redenen om de stelling van Hamilton te weerleggen. Hebben we misschien een doodswens, vraagt hij zich af.

Zelf zet de klimaatfilosoof al jaren in op de verstandige beheersing van de schade die al is aangericht. Die houding lijkt minder ambitieus voor de ‘masters of the universe’ die we nog altijd denken te zijn. Maar misschien is ze wel realistischer. Nee, we mogen de hoop in geen geval opgeven, niet op individueel, politiek of juridisch vlak. Maar we kunnen er misschien al beter rekening mee houden dat het niet snel weer als vroeger zal worden.