‘Vakbonden spelen een cruciale rol in de strijd om een rechtvaardig klimaatbeleid’

Engagement van de vakbonden is essentieel voor het ontstaan van een rechtvaardig klimaatbeleid, betoogt SP.A-Europarlementariër Kathleen Van Brempt. ‘Een rechtvaardige transitie is zo goed als onmogelijk zonder sterke vakbonden die werknemers vertegenwoordigen.’

Vrijdag trekken scholieren wereldwijd weer de straat op voor het klimaat. Het wordt de start van een actieweek in de aanloop naar de klimaattop van 23 september. ‘We staan er niet langer alleen voor’, merkte een verheugde Greta Thunberg onlangs op. Want het Internationaal Vakverbond ITUC, dat wereldwijd meer dan 200 miljoen leden telt, heeft opgeroepen om mee te staken.

De rol die vakbonden te spelen hebben bij een succesvolle transitie naar een koolstofneutrale economie kan niet onderschat worden. Want hoe meer we weten over de gevolgen van klimaatverandering, hoe duidelijker het wordt dat klimaatactie eerst en vooral over sociale strijd gaat. Hele en halve klimaatontkenners trachten al een tijdje de noodzakelijke maatregelen te vertragen of tegen te houden door gewone mensen de schrik op het lijf te jagen met het riedeltje dat alleen zij zullen opdraaien voor de kosten.

Dat zal uiteraard zo zijn als de transitie niet rechtvaardig verloopt, vandaar het cruciale belang van de vakbeweging om mee te strijden voor die rechtvaardige omslag naar een koolstofneutrale economie. Over die kost moeten we trouwens niet flauw doen; die zal hoog zijn. Maar als we ‘kost’ vertalen naar ‘investering’ dan zijn we er ook zeker van dat we hele goede investeringen doen. Alle onderzoeken wijzen er immers op dat niets doen nog veel meer zal kosten.

Die grotere kost van niets doen, zal wel degelijk betaald worden door gewone werkmensen. Dat hebben ook de vakbonden inmiddels goed begrepen. Internationaal zijn vakbonden al een tijdje in de weer om klimaatproblematiek te koppelen aan sociale strijd. Die twee zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden, zoals ook de Europese fractie van sociaal-democraten afgelopen jaar stelde in haar rapport over duurzame gelijkheid. De oorzaken van klimaatverandering én van sociaal onrecht zijn immers dezelfde: De ongebreidelde honger naar winst te allen prijze. Daar waar het klimaat het heftigst wordt aangetast worden bijvoorbeeld ook arbeidsrechten én mensenrechten met voeten getreden, denk maar aan de branden in het Amazonewoud.

Dat een ambitieus klimaatbeleid noodzakelijk is, daar bestaat een grote consensus over. Maar het ontbreekt aan één cruciaal element om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen, namelijk dat het op manier moet gebeuren die eerlijk voor iedereen is. Caroline Copers, algemeen secretaris van het Vlaams ABVV zei daar in april nog over: ‘Als vakbond willen we dat de noodzakelijke transitie naar een klimaatneutrale economie geen onnodige slachtoffers maakt: er zijn geen jobs op een dode planeet.’

De transitie naar een koolstofneutrale economie zal allicht netto méér jobs opleveren, maar de omslag zal niet zonder kleerscheuren gebeuren. Er zullen ook jobs verloren gaan in verschillende sectoren en die mensen moeten de garantie krijgen dat ze niet aan hun lot overgelaten worden. De vakbonden hebben daarin een belangrijke rol te spelen.

Hier en daar schrijven ze al succesverhalen. Vorig jaar werd in Spanje bijvoorbeeld een grensverleggende deal gesloten, het zogenaamde Plan de Carbon ter waarde van 250 miljoen euro, tussen de socialistische regering van Pedro Sanchez en de vakbonden over de sluiting van niet-rendabele steenkoolmijnen. Vorige rechtse regeringen hadden dat ook geprobeerd, maar zonder rekening te houden met de arbeiders die in die steenkoolmijnen werken. Sanchez deed dat wel, met compensaties voor de getroffen arbeiders, opleidingsprogramma’s én investeringen in hernieuwbare energieproductie in de de getroffen regio. Deze aanpak zal ook noodzakelijk zijn in Oost-Europa met middelen uit een Europees Transitiefonds dat deel moet uitmaken van de fameuze Green Deal die Commissievoorzitter-elect Ursula von der Leyen wil uittekenen.

Klimaatverandering zal niet enkel in de sector van de fossiele industrie slachtoffers maken. Een recent rapport van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) stelt dat werkgerelateerde hittestress – wat betekent dat het gewoon te warm is om te werken – bij een klimaatopwarming van 1,5°C zou zorgen voor jobverlies en een verlies aan productiviteit. Dat productiviteitsverlies zou het equivalent van 80 miljoen jobs, of 2400 miljard dollar bedragen tegen 2030. De landbouw en de bouwsector zouden het zwaarst getroffen worden, maar ook bijvoorbeeld de sectoren vervoer, toerisme, afvalinzameling of sommige vormen van industrieel werk.

Voor het Internationaal Vakverbond (ITUC) zijn dit signalen dat werknemers zich moeten organiseren om de toekomst van hun jobs en dus ook van hun inkomen veilig te stellen. In juni lanceerde het ITUC de actie ‘Climate-Proof Our Work’ (maak onze jobs klimaatbestendig), waarbij militanten hun bedrijfsleiding aanspraken op de klimaatmaatregelen die het bedrijf al dan niet neemt. Een knappe prestatie hier te lande komt van de bediendencentrale BBTK, die ervoor zorgde dat verzekeraar AG Insurance toezegde een CO2-meting op te stellen, zowel voor de beheerde infrastructuur als voor de investeringen, én een plan zal ontwikkelen om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn.

Het wordt steeds duidelijker dat vakbonden zich in het debat beginnen te roeren. Voor de Klimaattop van volgende week legt het Internationaal Vakverbond samen met de Internationale Arbeidsorganisatie de regeringsleiders een reeks verbintenissen voor die een eerlijke transitie mogelijk moeten maken, gaande van een intensere sociale dialoog, een structurele analyse van de impact van klimaatmaatregelen op sociale rechten en tewerkstelling, een analyse van de noodzakelijke profielen én opleidingen voor die nieuwe jobs, sterke sociale bescherming en de transfer van technologie en kennis naar landen die het eerst en het zwaarst getroffen worden door de klimaatverandering.

Dat het de vakbonden stilaan menens is, blijkt ook uit de duidelijke oproep van het Internationaal Vakverbond om aan te sluiten bij de klimaatstakingen van de jongeren. Ook het ABVV, dat met Klimaatkameraad intern syndicalisten mobiliseert, deed dat onomwonden onder de hashtag #JustTransition for #ClimateAmbition. Dat engagement van de vakbond is niet enkel toe te juichen, maar zal absoluut noodzakelijk blijken om het draagvlak voor klimaatactie te verbreden. Burgers en werknemers zullen zich pas achter klimaatmaatregelen scharen, als ze zich beschermd weten én veel sterker betrokken worden bij klimaatplannen, zodat ze zeker zijn dat die maatregelen niet ver boven hun hoofden worden genomen. Een rechtvaardige transitie is zo goed als onmogelijk zonder sterke vakbonden die werknemers vertegenwoordigen.

Kathleen Van Brempt is Europees parlementslid en coördinator van de S&D-fractie voor internationale handel.