Storten moeten mijnen worden

Als we een duurzame economie willen, is het cruciaal dat we zeldzame kritieke materialen uit elektronisch en ander schroot recupereren.

Cleantech, het is hét buzzword in de wereld van de duurzame economie. Er zitten al heel wat projecten in de pijplijn om schone technologieën te lanceren – technologieën die ons duurzamer willen laten omgaan met water, energie, mobiliteit en materialen. Het gaat om initiatieven op Vlaams en op Europees niveau, en meestal in een samenwerking tussen spelers uit de academische, de industriële en de overheidssector.

‘Qua gebruik van materialen wordt daarbij op drie assen gefocust’, zegt onderzoeksmanager Peter Tom Jones van de Katholieke Universiteit Leuven, en ook voorzitter van de vzw I-Cleantech Vlaanderen. ‘We moeten naar een dematerialisatie, waarbij er minder en vooral ook slimmer gebruik wordt gemaakt van materialen, zoals lichte composietmaterialen, die minder energie vergen om ze voort te bewegen. We moeten naar een detoxificatie, waarbij giftige componenten zoals lood en cadmium uit de productiecycli worden verwijderd. En we moeten vooral naar het sluiten van de kringlopen, wat inhoudt dat er zoveel mogelijk materialen gerecycleerd worden. Dat heeft niet alleen milieu- en economische voordelen, maar ook strategische, want voor veel kritieke materialen is Europa bijna volledig afhankelijk van import.’

Er is nog veel werk aan de winkel. Een recent rapport van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties toont aan dat voor dertig van zestig onderzochte materialen momenteel minder dan 1 procent gerecycleerd wordt. Vooral voor zeldzame aardmetalen, die verwerkt zijn in complexe elektronische apparaten zoals computers en gsm’s, is er nog veel pionierswerk nodig. ‘In samenwerking met bedrijven als Umicore, dat nu al een van de wereldleiders is in de recyclage van zeldzame materialen uit elektronisch schroot, werken we aan het opstellen van procedures om de recuperatie te stroomlijnen’, zegt Jones. ‘Urban mining of stadsmijnbouw is een grote uitdaging, die gelukkig ook veel jobs kan creëren.’

Samen met Koen Binnemans van de KU Leuven, een wereldexpert in zeldzame aardmetalen, legt Jones momenteel de laatste hand aan enkele Vlaamse en Europese projectaanvragen (zoals het Recreate Project van de Europese Unie), waarin onder meer zal worden nagegaan hoe de vijf meest kritieke zeldzame aarden zo efficiënt mogelijk uit elektronisch afval gehaald kunnen worden. Dat vergt een proces dat begint bij het organiseren van de recuperatie van oude toestellen, want nu verdwijnen die te gemakkelijk naar het buitenland voor inefficiënte verwerking in mensonterende en milieuonvriendelijke omstandigheden. Voorts moeten er nieuwe hydrometallurgische en elektrochemische technieken komen om de zeldzame aarden eerst als groep en vervolgens individueel te scheiden met het oog op hergebruik. Er moet dus een volledig draaiboek worden samengesteld met de beste procedures voor maximale recuperatie.

‘Het gaat onder meer om metalen die een belangrijke rol spelen in de transitie naar een groene economie,’ legt Jones uit, ‘zoals europium, dat we nodig hebben voor héél energie-efficiënte verlichting, of neodymium, dat cruciaal is voor de bouw van de elektromotoren die in moderne windmolens of elektrische wagens zitten. Europa is voor zeldzame aarden extreem afhankelijk van China, dat instaat voor 97 procent van de wereldproductie. China legt momenteel exportrestricties op, omdat het die metalen zelf nodig heeft voor zijn energievriendelijke productie. Dat leidde zopas nog tot een conflict in de schoot van de Wereldhandelsorganisatie.’

Land recupererenToch lijkt alles erop te wijzen dat recyclage niet zal volstaan om de vraag naar zeldzame metalen te dekken. ‘We zullen er waarschijnlijk niet omheen kunnen de mogelijkheid van primaire mijnbouw in Europa zelf te exploreren’, meent Jones. ‘We weten dat er in Groenland en Noorwegen locaties zijn met grote concentraties aan zeldzame aarden. Het is wat cynisch dat die als gevolg van de klimaatveranderingen mogelijk gemakkelijker bereikbaar zullen worden. Maar de druk op de markt van die metalen is zo groot dat het rendabel wordt om in Europa aan primaire mijnbouw te denken, hoewel dat uiteraard zo duurzaam mogelijk zal moeten gebeuren. Zelfs het denkspoor van de exploratie van de diepzee wordt in kringen van de Europese Unie naar voren geschoven, hoewel daarbij in eerste instantie bezorgdheid om mogelijke milieueffecten speelt. Het lijkt natuurlijk wel ethischer om in Europa primaire mijnbouw op een milieuvriendelijke manier te verrichten dan materialen te importeren uit landen waar mijnbouw catastrofale gevolgen voor het milieu heeft.’

Jones is ook coördinator van het Europese Enhanced Landfill Mining Research Consortium (Geïntegreerde Valorisatie van Stortplaatsen), een prachtig project waarvan het onderzoek en de eerste toepassingen sterk door Vlaanderen getrokken worden. Het maakt niet alleen de recuperatie van materialen en energie maar ook van land mogelijk. ‘Met een aantal partners onderzoeken we wat we uit oude stortplaatsen kunnen halen’, zegt Jones. ‘In Europa liggen er tussen de 150.000 en de 500.000 stortplaatsen die we kunnen valoriseren qua energie en materialen. We hebben berekend dat de exploitatie daarvan gedurende 25 jaar 5 procent van het totale Europese materialengebruik kan dekken – dat is gigantisch. Met de nieuwe plasmatechnologie, die binnenkort commercieel beschikbaar zal zijn, kunnen we uit wat niet als materiaal gerecupereerd kan worden, groene energie produceren die fossiele energie kan vervangen. Plasmatechnologie is een duurzamer proces dan klassieke verbranding: het afval wordt bij heel hoge temperaturen in een synthetisch gas omgezet. Zelfs het restproduct van die verwerking, de zogenaamde plasmarok, zal nuttig zijn want het kan cement vervangen, en cementproductie is heel energie-intensief.’

Daarna kunnen de gesaneerde stortplaatsen een andere bestemming krijgen. ‘Zonder recuperatie zorgen stortplaatsen voor problemen op het vlak van water- en bodemvervuiling’, zegt Jones. ‘De saneringskosten zijn sowieso enorm. De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij saneerde de voorbije decennia vijf problematische storten voor alles samen 80 miljoen euro. Liefst 60 miljoen daarvan had gerecupereerd kunnen worden door te saneren in functie van het Enhanced Landfill Mining-concept. We winnen hier dus op alle fronten. In het Elmire Project van de Europese Unie schatten we dat de nieuwe stortplaatsmijnindustrie in Europa 240.000 à 800.000 jobs zou kunnen creëren.’

Om te bewijzen dat Jones, vanuit zijn diepe wortels in het ecologische gedachtegoed, aan álles denkt, benadrukt hij ten slotte nog dat er dringend meer aandacht moet zijn voor ecologisch verantwoord ontwerpen: ‘Het is uiteraard nodig dat we maximaal recycleren, maar het zou helpen mochten productontwikkelaars meer rekening houden met de optie van het recycleren. Nu maken ze toestellen altijd maar complexer, zodat het moeilijker is ze uit elkaar te halen en componenten ervan te hergebruiken. De oefening van de recyclage zou al in het ontwerp van een toestel ingebakken moeten zijn. Ecodesign en recyclage moeten dringend met elkaar verbonden worden.’

Dirk Draulans

Partner Content