Exotische landplatwormen, zoals de hamerkop, kunnen een ramp worden voor de regenwormen in onze bodems.
Landplatwormen zijn vaak vrij grote dieren uit warme streken, die de voorbije eeuwen de wereld veroverd hebben via transporten van tropische planten voor serres en tuinen. In België zijn al zeven soorten gevonden, afkomstig uit alle hoeken van de wereld, zo meldden bioloog Tom Van den Neucker van de Universiteit Antwerpen en enkele collega’s in een natuurbericht. De uit Zuid-Azië afkomstige hamerkoplandplatworm is er een voorbeeld van.
De hamerkop is als soort beschreven op basis van een vondst in de befaamde plantentuin van het Britse Kew in 1878. Begin vorige eeuw werd hij gemeld in de plantentuin van Gent. Recent is hij gevonden in de plantentuin van Meise. Of hij er bij ons al in geslaagd is om uit de tropische serres van plantentuinen te ontsnappen en zich in het wild te vestigen is onzeker, maar elders, zoals in Frankrijk, is het al gebeurd.
Dat kan een probleem zijn. Landplatwormen zijn echte monsters die een ravage kunnen aanrichten in de bodemfauna. Daarbij hebben ze het vooral voorzien op regenwormen, die een cruciale rol spelen in de organisatie van de bodemarchitectuur: ze zorgen ervoor dat bodems goed verlucht worden en waterdoorlatend zijn. Zonder regenwormen degenereren onze bodems tot steriele biotopen.
De hamerkoplandplatworm maakt voortdurend klonen van zichzelf.
De hamerkoplandplatworm kan een halve meter lang worden. Hij beschikt over een uitzonderlijk gif dat eerder enkel in aquatische soorten werd aangetroffen en niet gevaarlijk is voor de mens. Hoe hij eraan kwam, is niet bekend. De hamerkop gebruikt het gif om zijn prooien te verlammen. Tegelijk verpakt hij ze in een slijmafscheiding, waardoor de vertering al buiten zijn lichaam begint. De worm zuigt het brakke resultaat langzaam op en bewaart het in zijn lichaam, tot alle bruikbare energie eruitgehaald is. De restanten gaan er via de mond, die tegelijk als anus fungeert, weer uit. In uitzonderlijke omstandigheden van voedseltekort kan de hamerkop zijn eigen weefsels verteren. Landplatwormen zijn ware overlevingsmachines.
Daarenboven zijn ze virtueel onsterfelijk. Ze zijn hermafrodiet en kunnen zich geslachtelijk voortplanten, maar dat doen ze zelden. Landplatwormen zijn niet bezig met seks. Ze planten zich in de regel ongeslachtelijk voort, volgens een eenvoudig principe: ze laten achterlijfsegmenten los, die vervolgens in een paar weken tijd een kop en de rest van een lichaam regenereren. Elk stukje platworm kan uitgroeien tot een nieuwe worm. Onderzoek heeft uitgewezen dat hamerkoplandplatwormen op alle continenten genetisch identiek zijn aan elkaar: ze maken gewoon voortdurend klonen van zichzelf. Het is moeilijk om zulke soorten te bestrijden, want hun voortplantingspotentieel is grenzeloos. Hun gif werkt ook als bescherming tegen natuurlijke aanvallers: ze worden doorgaans met rust gelaten.
De hamerkoplandplatworm valt op door de specifieke vorm van zijn kop. De aardkleurige worm beweegt zich schuifelend voort met een veld van speciale piepkleine haartjes op zijn onderkant. Het is van het grootste belang dat tuincentra alert zijn om import van de soort met exotische planten te vermijden. Het gebruik van steriele potgrond of geïmporteerde bloempotten en plantenbakken een uur lang onderdompelen in water van meer dan 30 graden Celsius volstaat om de dieren uit te schakelen.
