Mark Eyskens: ‘De agenda van de nieuwe paus is verpletterend’

Paus Franciscus zal wellicht inspiratie vinden bij zijn grote voorbeeld, de heilige Franciscus, schrijft Mark Eyskens.

De nieuwe Paus, Franciscus, wordt vanaf de eerste dag van zijn pontificaat geconfronteerd met de crisis in de Kerk. Die is drievoudig.

Er is een crisis van de Vaticaanse instellingen, er is een crisis van de waarden en er heerst een diepe crisis van het geloof. De laatste is de meest ernstige en meest complexe, ofschoon veel kerkleiders dat niet willen toegeven.

* De crisis van de Kerk als instelling heeft te maken met de gevolgen van de informatie- en communicatierevolutie en de algemene democratiseringstendens, waardoor machtsstructuren overal in de samenleving worden gecontesteerd. De om zich heen grijpende netwerken vervangen verticale machtsstructuren, die hiërarchisch zijn opgebouwd, door horizontale contacten en discussiestructuren. Toenemend individualisme is hiervan vaak het gevolg. In de Kerk worden gelovigen mondiger en hunkeren zij naar inspraak in het reilen en zeilen van de Kerk, vooral wat de rol van de vrouwen betreft. De inferieure positie waarin vrouwen binnen de kerk worden gehouden staat ook haaks op de hedendaagse emancipatorische gedachte. De Kerk kan echter nooit helemaal functioneren als een politiek-pluralistische democratie omdat het niet de meerderheid is die op het vlak van moraal en ethiek beslist wie gelijk heeft. Dit is vandaag de dag zeker in Europa geen populaire boodschap. Tevens heeft de Katholieke Kerk, andermaal in Europa, af te rekenen met een groeiend priestertekort.

* De tweede crisis voor de kerk betreft de waardenverschuiving. De belangrijkste waarde, zoals aangevoeld door de moderne mens, zeker in het Westen, is zijn zelfbeschikkingsrecht. Dit leidt eveneens tot een sterk individualisme, dat enerzijds een groeiend verantwoordelijkheidsbesef in de hand kan werken, maar anderzijds de solidariteit kan dwarsbomen. Het prediken van de naastenliefde door een instelling als de Katholieke Kerk wordt daardoor zeker niet makkelijker, ondanks de enorme verdienste van christelijk geïnspireerde personen en instellingen, die zich al tweeduizend jaar inzetten voor de evennaaste. Daarbij komt dat de uitvinding van de pil en van de geboortecontrole de seksualiteit heeft losgekoppeld van de procreatie. Met die loskoppeling, waardoor de seksualiteit kan worden ervaren als een waarde op zich, heeft de Katholieke Kerk steeds veel problemen gehad. De houding van het Vaticaan wat betreft de seksuele moraal wordt door veel gelovigen op grote scepsis onthaald en leidt tot verontwaardiging nu talrijke seksuele schandalen in kerkelijke kringen blijken voor te komen. Ook betreffende abortus, euthanasie, homoseksualiteit en contraceptie leidt de conservatieve houding van het Vaticaan tot gemor en onbegrip onder de gelovigen, die afhaken. Veel christenen opteren om al deze redenen voor een afstandelijke houding tegenover de Kerk, die kan worden samengevat met de uitdrukking: ‘believing but not belonging’. Wat niet belet dat veel mensen geen vrede nemen met de consumptiemaatschappij, op zoek zijn naar vormen van spiritualiteit en verlangen naar zingeving in hun leven.

* Nog ernstiger wellicht is de crisis van het geloof, die zich hoofdzakelijk in het noordelijk halfrond voordoet en dus binnen de blanke wereld, en te maken heeft met twee onderscheiden factoren: de verwetenschappelijking van het wereldbeeld en de visuele, gemediatiseerde verspreiding van het kwaad en de kwalen in de wereld. Sinds Galileï en Darwin hebben zich vaak conflicten voorgedaan tussen wetenschap en geloof en die werden steeds beslecht in het voordeel van de wetenschap. Het Godsconcept en trouwens alle monotheïstische godsdiensten zijn nog te veel schatplichtig aan een te mythische opvatting van het bovennatuurlijke, die dateert uit het prewetenschappelijke tijdperk van het menselijk denken. Bovendien is de paradox van een God die tegelijkertijd almachtig maar ook oneindig liefdevol is, steeds minder makkelijk uit te leggen aan critici gelovigen, nu zij via de moderne media op het scherm elke dag geconfronteerd worden met de miserie, het lijden, de rampen en het geweld waarvan talloze mensen op de planeet het slachtoffer zijn. ‘Waar was God in Auschwitz?’. ‘Waar was Hij tijdens de tsunami ?’, zijn kwellende vragen waarop geen afdoend antwoord komt zolang de theologie niet radicaal opteert voor een God, die alleen maar liefde, rechtvaardigheid en goedheid is en die de lijdende mens bijstaat en probeert te helpen in een wereld die is wat ze is. Een God die de wereld herschept door de liefde. Een God van waarden die strijdt met alle mensen van goede wil tegen onrecht en beproeving op de planeet. Maar hoe de big bang is ontstaan is een vraag die best aan de wetenschap wordt overgelaten.

De agenda van de nieuwe paus is verpletterend:

1/ Een eerste maatregel zou er moeten in bestaan het celibaat van de priesters optioneel te maken, zoals dit het geval is in andere christelijke kerken. Hierdoor zou een einde worden gemaakt aan een moeizaam leven van kunstmatige seksuele versterving, die vaak niet haalbaar blijkt. Wellicht zullen aldus ook roepingen tot het priesterschap opnieuw vermeerderen.

2/ De evenwaardige rol van de vrouw in de Kerk moet worden erkend. Een symbolisch gebaar zou erin bestaan een aantal vrouwen meteen te benoemen tot kardinaal, hen een functie toe te kennen in de curie en ze op te nemen in het conclaaf zodat zij bij de volgende pausverkiezing kiesgerechtigd zouden zijn.

3/ De wijding tot priester van vrouwen moet ernstig worden overwogen. De theologische bezwaren die hiertegen worden ingeroepen, zijn vandaag totaal onrealistisch. Die bezwaren gaan uit van de stelling dat Jezus uiteraard een man is en de Kerk zijn bruid. Deze symboliek verwijst naar het fundament van de samenleving: het koppel en het gezin. De priesters zijn de plaatsvervangers van Jezus maar als ook vrouwen priesters kunnen worden, ontstaat een bevreemdende relatie van vrouwen met de vrouwelijke kerk. Deze theologische constructie snijdt uiteraard vandaag geen enkel hout meer.

4/ De nieuwe paus zou best, na een grondige voorbereiding, een nieuw concilie bijeenroepen met vertegenwoordigers van alle christelijke kerken, van de Islam, van het Jodendom, van het Boeddhisme maar ook van humanisten en wetenschappers, om zich te buigen over de fundamentele levens- en zijnsvragen. Wat betekent het vandaag te geloven in het bestaan van God? Wat is de kern van de boodschap van Jezus? Hoe kunnen christenen bijdragen aan de verbetering en de voltooiing van de wereld? Hoe ervoor zorgen dat het recht van de zwakken in de samenleving de plicht wordt van de sterken? Hoe realiseren mensen de wenselijkheid van meer menselijkheid en hoe leren wij ons meer kwetsen aan de gekwetsten?

Paus Franciscus zal wellicht inspiratie vinden bij zijn grote voorbeeld, de heilige Franciscus.

Mark Eyskens www.eyskens.com