Zal met de vaccinatie van de meest kwetsbaren de druk op ons zorgsysteem verdwijnen? En mogen de poorten van het Rijk der Vrijheid dan meteen wagenwijd open? Vast staat dat onze regering de komende maanden nog een reeks ingewikkelde dilemma’s wacht.
Wat is het juiste moment om een lockdown op te heffen? Voor aanhangers van de ‘Zero Covid’-strategie is dat een eenvoudige vraag. Een lockdown afbouwen is volgens hen pas aan de orde als geen enkele inwoner van het land nog besmet is. Die strategie, zo luidt de redenering, heeft gewerkt in onder meer Nieuw- Zeeland, Australië en China, dus waarom zou ze in België niet werken?
Een duidelijk antwoord komt van epidemioloog en arts Luc Bonneux. ‘We zijn het misschien al een beetje vergeten,’ zegt Bonneux, ‘maar België is tot nader order een democratie. Een democratie die bovendien heel veel buitenland heeft. Voor het idee dat je dit virus in een land als België compleet kunt uitroeien, heb ik maar één woord: belachelijk. In werkelijkheid hebben we maar één optie. Je neemt maatregelen die ervoor zorgen dat je gezondheidssysteem niet té zwaar onder druk komt te staan. En zodra de druk op dat systeem wegvalt, geef je de mensen hun vrijheid terug. Ongetwijfeld zullen daardoor een aantal mensen zwaar ziek worden, op intensieve zorg belanden en sterven. Dat is heel erg, maar een leven zonder risico’s bestaat nu eenmaal niet.’
Het is problematisch om alleen aan jongeren bepaalde versoepelingen toe te staan. Tot wanneer is iemand jong? Hoe baken je dat af?
Voor wie het standpunt van Bonneux onethisch vindt: in het advies dat de Duitse Ethikrat vorige week over deze kwestie verstrekte, wordt precies hetzelfde punt gemaakt. Verregaande schendingen van de grondrechten zijn volgens die raad voor ethiek alleen maar te rechtvaardigen als er sprake is van een overbelasting van het gezondheidssysteem. Zodra die overbelasting wegvalt, moeten ook de vrijheidsbeperkingen wegvallen, óók voor mensen die nog niet zijn gevaccineerd. De raad stelt verder nog dat niet het aantal besmettingen maar de afname van het aantal ziekenhuisopnames en het aantal doden hier als belangrijkste criterium moeten gelden.
Obesitas
Over die criteria zal ook hier de komende maanden nog worden gebakkeleid. In ons land legt Sciensano de ‘versoepelingsdrempel’ op minder dan 75 ziekenhuisopnames én minder dan 800 nieuwe besmettingen per dag, en dat voor de duur van drie weken. Het aantal besmettingen – dat nu nog bijna drie keer hoger ligt dan die drempel – is echter relatief, en kan ook sterk fluctueren omdat er meer of minder getest wordt.
Om die reden is ook volgens Luc Bonneux het aantal ziekenhuisopnames per dag – vandaag zijn het er nog ongeveer 120 – het enige echt relevante cijfer. ‘Het wordt, mede door die enorme obesitas aan virologen in de adviesraden, wel eens vergeten, maar het doel van al die maatregelen is altijd geweest om de druk op de gezondheidszorg acceptabel te houden. Wij hebben al even geleden afgesproken dat we minder dan 75 opnames per dag acceptabel vinden. Als je nog enig draagvlak wilt behouden, lijkt het me verstandig om die spelregel niet plots te veranderen als het einde in zicht is.’
Over dat ‘einde’ is Bonneux overigens vrij optimistisch. ‘De immuniteit onder de bevolking is fors toegenomen, steeds meer kwetsbaren worden gevaccineerd, en straks wordt het lente. Ik verwacht dat deze epidemie in mei voorbij zal zijn en we ons oude leven zullen kunnen hervatten. Uiteraard sluit ik niet uit dat een nieuwe variant roet in het eten komt gooien, maar heel waarschijnlijk acht ik dat niet. Mutanten zijn vaak besmettelijker, maar meestal zijn ze ook minder dodelijk.’
Kotbubbel
Aan precieze voorspellingen waagt viroloog Marc Van Ranst zich liever niet. ‘De toekomst is bijzonder moeilijk te voorspellen als ze nog voor ons ligt’, klinkt het met een boutade. ‘Ik hoop dat mensen inmiddels ook hebben aanvaard dat het niet mogelijk is om in deze nog altijd precaire context hele precieze voorspellingen te doen. Wel kun je verwachten dat het niet zo lang meer zal duren voor we onder die 75 ziekenhuisopnames zitten. Meer en meer kwetsbaren raken gevaccineerd, en ook het betere weer zal, net als tijdens de eerste golf, straks in ons voordeel spelen. Als daardoor de druk op de ziekenhuizen wegvalt, komen we in een andere wereld terecht. Dat is een wereld waarin de maatregelen zoals we die nu kennen niet meer proportioneel zijn en waarin je, stap voor stap, moet versoepelen.’
Om te voorspellen dat die stapsgewijze versoepelingen straks voor verhitte debatten zullen zorgen, heb je geen glazen bol nodig. ‘Voor een aantal subgroepen is er geen probleem’, zegt Van Ranst. ‘Ik denk in eerste instantie aan de bewoners van de woonzorgcentra. Nu die bijna allemaal gevaccineerd zijn, kunnen we de bewoners binnen die centra weer wat vrijheid geven. Dat kan alleen invloed hebben binnen zo’n centrum. Veel problematischer wordt het als je bijvoorbeeld alleen aan jongeren bepaalde versoepelingen zou toestaan. Want tot wanneer is iemand jong? Hoe baken je dat precies af? Het lijkt me ook geen goed idee om, ik zeg maar iets, de cafés alleen voor hen te openen. Dan kom je in een hele rare maatschappij terecht.’
Een versoepeling specifiek voor de studerende jeugd lag vorige week wel op tafel van het overlegcomité. Onder anderen motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent), lid van de expertengroep GEMS, had voorgesteld om kotstudenten de mogelijkheid te geven met maximaal vijf andere collega’s een bubbel te vormen, de zogenaamde kotbubbel. Het voorstel werd zonder veel uitleg van tafel geveegd. Vansteenkiste is er nog altijd het hart van in. ‘Studenten, jongeren in het algemeen, snakken nog meer dan anderen naar sociale contacten. Jongeren moeten zich goed in hun vel voelen om gemotiveerd te blijven voor hun studie. Dit lijkt me een uitzondering die je perfect kunt uitleggen aan de bevolking. Ik begrijp natuurlijk wel dat de virologische speelruimte beperkt is. Maar met wat creativiteit moet er binnen die ruimte toch wat te bedenken zijn? Zo zou je het maximum voor bijeenkomsten in de openlucht kunnen oprekken van vier naar acht. Dat zou een versoepeling zijn waar allicht vooral jongeren gebruik van zouden maken, maar die tegelijk niet discriminerend is.’
Chimpansees
Beperkende maatregelen voor jongeren en kinderen, zo tweette Luc Bonneux vorige week, ‘dienen niet om hen te beschermen, wel kwetsbare ouderen. Als die niet meer kwetsbaar zijn, dalen de ziekenhuisopnames en moeten we hen terug hun vrijheid geven. Onmiddellijk.’
Bonneux neemt daar geen woord van terug. ‘Mensen, en dan vooral jongere mensen, zijn sociale chimpansees. Zonder vrienden zijn ze niemand. Het lijkt wel alsof sommige beleidsmakers vergeten zijn hoe wat het was om jong te zijn. Je neemt hun dat menselijk contact niet straffeloos af.’
Dat universiteiten en hogescholen vandaag nog altijd zo goed als gesloten zijn, noemt Bonneux onbegrijpelijk. ‘Ik heb vorige week nog een voordracht gegeven voor de Orde der Artsen in Roeselare. Dat kon perfect op een veilige manier, dus waarom zou dat niet lukken aan onze universiteiten? Uiteraard pleit ik niet voor volle aula’s, maar alstublieft, laat die studenten, en zeker de eerstejaars, toch weer een beetje face-to-facecontact hebben met elkaar. Dat de Gentse rector Rik Van de Walle hier geen enkele opening maakt, dat gaat mijn verstand te boven. Het volstaat wat mij betreft om zijn ontslag te eisen. Omgekeerd verdient onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) alle lof voor zijn strijd om de scholen open te houden.’
Bonneuxs voorstel om, zodra de kwetsbaren gevaccineerd zijn, de jongeren weer alle vrijheid te geven, lijkt niet zonder risico. Besmette jongeren worden in de regel niet ziek, maar zijn evengoed verspreiders. Dat maakt dat de besmettingen allicht weer zullen stijgen. Meer dan waarschijnlijk zou zo’n maatregel vooral slachtoffers maken binnen de leeftijdscategorie die, nog minstens tot juni, tussen twee stoelen valt: te oud om er niet ziek van te worden, te jong om al een prik te hebben gekregen. ‘Dat is zo’, zegt Bonneux. ‘Maar heel groot is het risico niet. Ja, op middelbare leeftijd – de vijftigers en de jonge zestigers – begint dat risico wat op te lopen. Een aantal van hen zal op intensieve zorg terechtkomen, maar echt dramatische getallen zullen dat niet zijn. Je mag effecten verwachten die je kunt vergelijken met die van andere aandoeningen, en waarvoor we nooit zulke maatregelen hebben genomen.’
Leg geen volgorde in de vaccinaties op. Dan komen de meest gemotiveerden eerst om een prik, en bouw je de immuniteit in verschillende lagen van de bevolking op.
Aan Bonneuxs voorstel om de jongeren straks weer alle vrijheid te geven is nog een ander probleem verbonden. Zoals Marc Van Ranst al opmerkte: tot wanneer is iemand jong? En kun je een samenleving wel opdelen in vrije en onvrije mensen? ‘Dat gaat niet’, zegt Bonneux. ‘Maar je kunt als overheid wel een beroep doen op het gezond verstand van de meerderheid. Het lijkt me niet zo moeilijk om uit te leggen aan de oudere generatie dat ze zich nog wat gedeisd moet houden. Voor wat oudere mensen als ik is dat een stuk makkelijker dan voor jongeren.’
Willekeur
Een lockdown opleggen is lastig, er weer uit raken zo mogelijk nog lastiger. Dat bleek ook uit de verhitte discussie over de heropening van de kapsalons. Waarom die wel, en pakweg onze cultuurhuizen nog niet? ‘Zulke discussies zijn nochtans niet onvermijdelijk’, stelt Maarten Vansteenkiste. ‘Het ongenoegen kun je wegnemen als de mensen de logica erachter begrijpen. Maar in het geval van de kapsalons is die logica niet helder uitgelegd. Zoals het ook niet helder is waarom het voorstel van de kotbubbel het niet heeft gehaald. Bovendien was deze versoepeling niet gekoppeld aan een vooraf gesteld doel dat we samen moesten bereiken. Dat is hier het fundamentele probleem. Er wordt geen link gelegd tussen de inspanningen die mensen leveren, de doelen die we daardoor bereiken en de politieke beslissingen die worden genomen. Dat kan het idee voeden dat onze inspanningen er niet toe doen, en dat het beleid een kwestie van willekeur is.’
Vansteenkiste, covoorzitter van de expertengroep psychologie en corona, maakte zijn voorstellen al meer dan eens over aan de bevoegde ministers. Zonder al te veel succes. ‘Ik hoor de ministers geregeld het belang van mentale gezondheid beklemtonen, maar in de praktijk zie je daar nauwelijks iets van. Terwijl, zoals uit onze motivatiebarometer blijkt, de bevolking duidelijk op haar tandvlees zit, komen er enkele kleine versoepelingen die niet structureel bijdragen aan ons mentaal welzijn. Een frisse knipbeurt kan je humeur wel even opkrikken maar meer beweging is een duurzamere bron van welbevinden, die ook zuurstof zou geven aan onze motivatie om de regels te volgen. Je ziet nu al verschillende sectoren die met betere welzijnsrecepten komen aankloppen. Dit komt de cohesie in onze samenleving niet ten goede.’
Die cohesie komt straks mogelijk op nog een andere manier onder druk te staan. Niemand die erover zeurt dat de kwetsbaren als eerste worden gevaccineerd. Maar wie komt er na hen aan de beurt? Op het vlak van vrijheden zou dat niet zo veel uit mogen maken. Zowel politici als virologen beklemtoonden de afgelopen weken dat het ‘samen uit, samen thuis’ zal zijn. Dat wil zeggen dat ook wie al gevaccineerd is zich tot aan het eind van de vaccinatiecampagne aan de op dat ogenblik nog geldende maatregelen zou moeten houden.
Bedoeling is om tijdens die campagne van oud naar jong te vaccineren. Dat is vanuit virologisch standpunt een logische keuze. Maar hoe hou je de jongeren ondertussen gemotiveerd, als de groep mensen die ze nog kunnen besmetten steeds jonger en kleiner wordt, en er bovendien nog nauwelijks druk is op de ziekenhuizen?
Onder meer om die reden stelde de expertengroep Psychologie en Corona al voor om de brede vaccinatie niet volgens leeftijd te laten verlopen. ‘Ons lijkt het een beter idee om, bij de vaccinatie van de brede bevolking, geen leeftijdsvolgorde op te leggen’, vertelt Vansteenkiste. ‘Op die manier zullen de meest gemotiveerde mensen als eersten om een prik komen, en bouw je de immuniteit in verschillende lagen van de bevolking op. Tegelijk kan het enthousiasme van die gemotiveerde groep ervoor zorgen dat vaccinering iets normatiefs wordt, waardoor uiteindelijk ook de minder gemotiveerde groep over de streep wordt getrokken.’
Over de volgorde van de brede vaccinatie maakt Marc Van Ranst zich vooralsnog weinig zorgen. ‘Die zal plaatsvinden in een heel andere context’, zegt hij. ‘Als de farmabedrijven hun afspraken nakomen, zitten we in juni met een overschot aan vaccins. Op dat ogenblik kun je echt snelheid maken, en dag en nacht op grote schaal vaccineren. Wie precies wanneer komt, maakt dan niet zoveel meer uit, waardoor we ingewikkelde en verdelende discussies als die over essentiële en minder essentiële beroepen niet hoeven te voeren.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
