In het Brusselse BELvue Museum loopt een bijzondere tentoonstelling die tot nadenken aanzet: waar komen de mannelijke en vrouwelijke stereotypes vandaan?

De titel van de tentoonstelling ‘Jongens en meisjes… Bestemming bekend?’ heeft niet voor niets een vraagteken. Aan de hand van drie thema’s – gezin, school en werk – worden immers vooral vragen gesteld. Waar komen stereotypes als de sterke man en de toegewijde vrouw vandaan? Hoe hebben stereotypes over mannen en vrouwen de Belgische samenleving vanaf 1830 getekend? Maar ook: waarom blijven die stereotypes tot vandaag bestaan?

Stereotypes proberen altijd de belangrijkste kwaliteiten van een bepaalde groep te omschrijven, en die kwaliteiten worden als aangeboren voorgesteld. Wie even nadenkt, weet dat ze niet kloppen. Niet alle Afrikanen kunnen dansen, net zoals niet alle jongens goed zijn in wiskunde en ook mannelijke politici al eens in tranen uitbarsten. Maar het leuke aan stereotypes is dat je er niet over hoeft na te denken. Integendeel, ze delen de wereld en de mensen simpel in, en dat maakt de zaken gemakkelijk.

Hoewel de tentoonstelling af en toe een sprong maakt naar het buitenland, zijn vrijwel alle documenten en foto’s Belgisch. Dat is ook de opzet, want daardoor worden veel zaken heel herkenbaar.

Geboren moeders

Alles begint eigenlijk bij het veel geroemde Napoleontisch Burgerlijk Wetboek van 1804. Dat werd door het jonge België gewoon overgenomen, waardoor de man gezinshoofd werd en de getrouwde vrouw een wezen zonder enige bekwaamheid. Tegelijk ging de wetenschap driftig op zoek naar verschillen tussen man en vrouw, en bewees ze meteen dat de man een superieur wezen was. Dat de man superieur was, werd dan nog eens bevestigd door de Roomse kerk, waardoor het een eeuwige waarheid werd. Hoewel: er werden nogal wat grappen verteld waarbij pantoffelhelden en kenaus de clichés ontkrachten.

Maar het ideaal van het burgerlijke gezin met een strenge vader, een liefhebbende moeder en (veel) gehoorzame kinderen kwam bijzonder goed uit in een maatschappij die volop in beweging was. Het tekort aan werkkrachten voor een indus-trialiserend land was meteen opgelost als de vrouwen hun natuurlijke taak om veel kinderen te krijgen vervulden. De prangende sociale kwestie hoefde niet opgelost door hogere lonen: als de vrouwen maar wat beter op de centen letten, kwam alles in orde.

En dus kwam er een hele propagandamachine op gang die vrouwen moest leren om goede huisvrouwen en moeders te worden. Dat daarmee bewezen was dat strijken, kleren maken en kinderen verzorgen toch niet aangeboren was, viel blijkbaar niet op. Maar toen de toon eenmaal was gezet, werd alles ingeschakeld om ook kinderen op hun toekomstige taak voor te bereiden. Speelgoed en kleren, gedrag en zakgeld: alles werd seksegebonden. Onderwijs voor jongens was anders dan dat voor meisjes. Welgestelde jongelui konden naar de universiteit, gewone jongens werden opgeleid tot goede arbeiders en burgers. Maar álle meisjes werden opgeleid tot vrolijke huisvrouwen en liefhebbende moeders. Die opdeling paste trouwens in een overgedisciplineerde maatschappij met rangen en standen. Pas in de jaren 1960 werd die ‘ideale’ samenleving gecontesteerd.

Toen was er al veel veranderd: mannen en vrouwen hadden stemrecht, iedereen ging naar school, meisjes mochten aan alle universiteiten alle richtingen studeren en deden dat overigens beter dan de jongens.

En toch bleven enkele zaken tot vandaag overeind: in de studiekeuze, in het werk, in de verdeling van de gezinstaken. Waarom? Dat moet de bezoeker zelf maar vinden. Want dit is een tentoonstelling die je echt aan het denken zet.

De bezoeker kan daarna nog even de andere vleugel van het gebouw doorlopen. Daar wordt de geschiedenis van de Belgische dynastie tentoongesteld. Koningen in uniform, koninginnen met kinderen. We zullen moeten wachten op een koningin die ook daar de stereotypes doorbreekt.

* ‘FRAILTY, THY NAME IS WOMAN’, WILLIAM SHAKESPEARE, HAMLET, ACT 1, SCENE 2.

Jongens en meisjes… bestemming bekend? Nog tot 31 mei 2009, BElvue Museum, Paleizenplein 7, 1000 Brussel. Info: 070 22 04 92, info@belvue.be en www.belvue.be. Maandag gesloten.

Voor de twee hoogste jaren van het secundair onderwijs is er een (zeer goed) pedagogisch dossier op de website van het Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis (www.avg-carhif.be), dat ook los van de tentoonstelling kan worden gebruikt.

Voor klasbezoeken is er een reeks opdrachten beschikbaar op de website van het BELvue Museum (www.belvue.be). Jammer genoeg in bijzonder krakkemikkig Nederlands.

DOOR MISJOE VERLEYEN