Wat zegt u de volgende afkorting: KVLV? Niets? En Boerinnenbond? Het beste kookboek? Juist.

Katrien Verstraete, ‘Het erf van mijn moeder, Drie generaties vrouwen in land- en tuinbouw’, Van Halewyck, euro 19,95.

Over de Vlaamse Beweging is al veel geschreven. Maar dan vooral over de ‘leiders’ en veel minder over de anonieme mensen die dag in dag uit die emancipatiebeweging gestalte hebben gegeven. Onzichtbaar in dat verhaal waren tot voor kort de vrouwen, en nog eens helemaal achterin die rij onbekenden staan ongetwijfeld de land- en tuinbouwersvrouwen.

Via deelstudies over de verschillende vrouwenorganisaties komt daar nu langzamerhand verandering in. Het is alleen jammer dat het vaak gaat om wetenschappelijke uiteenzettingen waarbij de lezer zich het concrete leven van indertijd moeilijk kan voorstellen, of om verhalen die een wereld oproepen waarin alles in orde was. Het erf van mijn moeder. Drie generaties vrouwen in land- en tuinbouw van de Belga-journaliste Katrien Verstraete vormt daarop een welkome uitzondering.

Het boek loopt op een dubbel spoor. Verstraete zocht in heel Vlaanderen 85 boerinnen op die de drie generaties van de titel vertegenwoordigen. Ze heeft ze laten vertellen over hun beroep, vroeger en nu. Over hun motivatie, hun werk, hun huwelijk, hun ambities. Daardoorheen heeft ze de geschiedenis van de boerenstiel gevlochten. Met de grote schokken: de mechanisatie van de jaren zestig, het plan-Mansholt, de verschillende voedselcrisissen van de laatste jaren en de toenemende druk van regeltjes en reglementen. En natuurlijk ook de geschiedenis van de landbouwverenigingen. De vrouwen kregen pas in 1911 hun eerste beweging, als onderdeel van de Boerenbond. Ze moesten vechten om een eigen groep te worden, met eigen inkomsten. Dat de Boerinnenbond in de jaren zeventig evolueerde naar KVLV (Katholiek Vormingswerk voor – later van – Landelijke Vrouwen) en in de jaren negentig opsplitste in verschillende organisaties, illustreert de steeds grotere specialisatie van het werk op de boerderijen in ons land.

BOEREN VANDAAG

De hoofdstukken waarin de vrouwen zelf aan het woord komen, zijn de boeiendste van het boek. Juist daar valt op hoe uitgerekend in de boerenstiel traditie en modernisering op elkaar aansluiten: zowel in het werk als in het dagelijkse leven. En ook hoe weinig we weten over het echte leven van de landbouwers. Het grapje dat kinderen denken dat melk uit kartonnen dozen en plastic flessen komt, is vandaag jammer genoeg bewaarheid. Ook volwassenen realiseren zich niet meer dat achter melkquota en mestactieplannen mensen van vlees en bloed zitten voor wie die woorden hun dagelijks bestaan uitmaken.

Opvallend ook is dat er in de perceptie van de boerenstiel in wezen niets is veranderd: nog steeds worden hun kinderen op school uitgescholden, nog steeds worden ze achtervolgd door de idee dat je niet al te slim hoeft te zijn om op het land te werken. En dat terwijl ze bijna allemaal zonder veel hulp een bedrijf runnen waarin veel geld zit én tegelijk hun hele leven. Want de landbouwers zijn nog altijd getrouwd met hun bedrijf en krijgen daar bar weinig voor terug. De cijfers over hun inkomen zijn schokkend, de verhalen over het gebrek aan begrip al even erg.

Ook daarover gaat dit boek, waarin de nostalgie zorgvuldig vermeden wordt. Het is een mooie mengeling van journalistiek werk (veel cijfers over prijzen, inkomsten, leningen en afbetalingen) en een verhaal over de mensen die – al denken we er niet aan – voor ons dagelijks voedsel zorgen.

Een boeiend boek, geschreven met grote liefde en toch ook afstandelijkheid. En dwars tegen dat Bokrijk in ons hoofd. Want als het over landbouw gaat, is de wereld opgetrokken uit clichés. En als het over ‘boerinnen’ gaat al helemaal. We kennen hun geschiedenis niet, alleen hun ‘kookboek’ – en ook daarvan beseffen we niet meer welke emancipatorische kracht daarachter zat. De hygiëne en gevarieerde voeding die we nu zo normaal vinden, hebben dankzij dat kookboek in de meeste gezinnen ingang gevonden. Daarachter zat het werk van een hele organisatie van vrouwen die het hele land afreisden – en afreizen – om les te geven. Gratis.

Misjoe Verleyen