Volks en klassiek uit Oezbekistan.

Oezbekistan blijft een van die onbekende republieken in Centraal-Azië. De bevolking is er van een gemengde Iraans-Turkse oorsprong. Die uitwisseling werd nog in de hand gewerkt door de zijderoute die zo’n tweeduizend jaar lang karavaansteden als Samarkand en Bukhara aandeed.

De muziekcultuur is met een viertal regionale scholen wel uitzonderlijk rijk. De traditie van Fergana – een stad in het oosten van Oezbekistan – staat vooral bekend om zijn liedkunst. De uitvoerders plaatsen bij het zingen een bord langsheen de mond om de draagwijdte van de stem te vergroten en het akoestisch effect te versterken.

De traditie van Tashkent is dan weer heel wat klassieker en steunt vooral op de maqâm of klassieke modi. Een derde school situeert zich in Khorazme, in het westen van Oezbekistan. Vroeger was dit een belangrijk emiraat, van oudsher een kruispunt van Turks-Iraans-Mongoolse invloeden. De volksmuziek is er bijzonder ritmisch en bestaat hoofdzakelijk uit liederen waarin men dierengeluiden nabootst. Aan het hof bloeide dan weer een klassieke traditie, hoogstaand maar misschien iets minder verfijnd dan in Bukhara.

Bukhara en Samarkand ten slotte waren belangrijke culturele centra. Deze Perzische emiraten kenden een klassieke traditie die bekend stond als shashmaqâm, wat letterlijk “zes suites” betekent. Deze muziektraditie ontwikkelde zich in het midden van de achttiende eeuw, en vormt een combinatie van Oost-Turkmeense, Noord-Indiase en Perzische invloeden.

Het waren vooral de joden die de Perzische elementen in de klassieke muziektraditie aanbrachten. Na hun gevangenschap in Perzië vestigden ze zich in Centraal-Azië, onder andere in Bukhara. Vrijwel onmiddellijk gingen ze een vooraanstaande rol spelen in het muziekleven. Dat was niet toevallig. De Oezbeekse emirs en de adellijke Tadzjiekse kooplieden van Bukhara stonden als moslims niet altijd positief tegenover het maken van muziek. Daarom namen anderen – in dit geval vooral joden – het beroep van musicus voor hun rekening. En dat bleef ook zo onder het communistische bewind.

Zangeres Matlubeh Dadabayeva put zowel uit de klassieke als de volkse traditie. Ze is afkomstig uit een dorpje in de buurt van Samarkand, waar haar mooie stem snel werd opgemerkt. Tijdens haar studies in de Oezbeekse hoofdstad Tasjkent sloot ze zich aan bij het Ensemble Shashmaqâm, het klassieke muziekensemble van de Oezbeekse radio. Het begin van een lange carrière, die haar nu ook internationale erkenning oplevert.

Klassieke en volkse muziektradities uit Oezbekistan door Matlubeh Dadabayeva. Woensdag 17 juni om 20u.30 in de Gele Zaal, Nonnemeersstraat 26 in Gent. Tel. 09/235.37.06.

Johan Van Acker