‘ZE GAF AMERIKA EEN NIEUWE ROL’

HILLARY CLINTON 'Ze is behoorlijk warm en grappig. Ze vertelt goeie moppen, en drinkt graag een glas.' © REUTERS

Hillary Clinton blijft velen intrigeren, ook na haar afscheid als Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken. BBC-correspondente Kim Ghattas holde vier jaar lang achter haar aan, en maakte een intiem portret van de voormalige first lady én van de buitenlandpolitiek van de VS.

Haar opvolger John Kerry probeert momenteel datgene te doen waar Hillary Clinton nooit in is geslaagd: een stapje vooruit zetten in het vredesproces tussen Israël en Palestina. Dat neemt niet weg dat Clinton veel lof krijgt voor haar periode als minister van Buitenlandse Zaken (2009-2013), en de vraag of we de volgende president van de VS aan het werk hebben gezien, zal Washington nog wel even in de ban houden.

BBC-journaliste Kim Ghattas zet Clinton in haar boek Op reis met Hillary Clinton alvast neer als de vrouw die Amerika een nieuwe rol aanmat in de veranderende wereld. Als een rockster reisde ze langs 120 landen, om de wereld uit te leggen dat de tijd van ‘als je niet voor ons bent, ben je tegen ons’ voorbij is. De VS die de leiding nemen en de rest dwingen te volgen, zijn dood. Tijdens Clintons anderhalf miljoen kilometer lange reis had Kim Ghattas een (duur) plaatsje achter in de Boeing van het US State Department. ‘Een uitputtingsslag. Iedereen is vermoeid, het eten is niet te best, je reist voortdurend en slaapt te weinig. Maar het blijft een stoel op de eerste rij bij historische momenten, een unieke positie. Zeker voor iemand zoals ik, die opgegroeid is aan het andere uiteinde van de Amerikaanse beslissingen: de Libanese burgeroorlog. Ik heb Hillary achttien keer geïnterviewd, maar de job bracht me ook bij interessante mensen in het Witte Huis en in veel andere landen. Zo krijg je een heel veelzijdig beeld van de Amerikaanse buitenlandpolitiek in volle actie.’

Grote vredesovereenkomsten kon Clinton niet sluiten. Mogen we dat nog verwachten van de VS vandaag?

Kim Ghattas: Het is zeker moeilijker geworden om ze te bereiken. We zullen zien wat Kerry nu kan bereiken in het Israëlisch-Palestijnse conflict. Clinton heeft in het Midden-Oosten de politieke keuze gemaakt dat er niets mogelijk was, en dat het geen zin had haar reputatie daar op het spel te zetten. Die onderhandelingen zaten ook fout vanaf het begin. De strategie was om Israël te laten stoppen met de bouw van Joodse nederzettingen in de bezette gebieden, en Clinton steunde dat. Alleen is het de verkeerde strategie gebleken. Daarna hebben ze het proces nooit meer op het juiste spoor gekregen. Ook Obama gaf het na een jaar al op.

Waarom vroeg Obama haar om minister van Buitenlandse Zaken te worden, denkt u?

Ghattas: Obama zag het potentieel van hun relatie. Dat zij iets kon doen wat hij zelf niet zou kunnen wegens binnenlandse bezigheden. Haar vedettestatus was erg handig voor Obama, om wereldwijd ontvangen te worden en ook de perceptie van de VS te verbeteren over de hele wereld. Zij kon hem op om het even welk moment in om het even welk land vervangen, zonder dat iemand er aanstoot aan zou nemen dat hij er zelf niet was. Tegelijk was het natuurlijk ook een politieke keuze: het was beter om haar aan zijn zijde te hebben dan in de Senaat als potentieel criticus.

Hield Hillary met haar wereldreis ook niet de illusie in stand dat de VS erg aanwezig waren op het internationale toneel, terwijl het land momenteel vooral met zichzelf bezig is?

Ghattas: Er gebeurde toch veel in het buitenlandse beleid? De relatie met China en de rest van Azië werd in evenwicht gebracht, bijvoorbeeld. De VS raakten onvermijdelijk betrokken bij de Arabische revoluties. Er zijn zelden momenten dat er ‘niets’ gebeurt op het vlak van het Amerikaanse buitenlandse beleid.

Volgens sommigen had ze door haar ‘expeditiediplomatie’ geen tijd om over echt beleid na te denken.

Ghattas: Clinton is ook goed in het grotere plaatje. Ze heeft visie en goede instincten. Vergeet ook niet waar de VS stonden in 2008. Ze waren na de Bushjaren ongeliefd en in diskrediet gebracht, en zaten in een financiële crisis. Een supermacht in verval, dachten velen. Vier jaar later is dat beeld bijgesteld, en dat heeft veel energie gekost.

Hoe evalueert u haar relatie met de president? Van buitenaf leek die, tegen de verwachtingen in, rimpelloos.

Ghattas: Natuurlijk was die niet rimpelloos, zo werkt het nooit tussen een president en een minister van Buitenlandse Zaken. Ze zijn het vaak oneens geweest, net zoals hun voorgangers Condoleezza Rice en Georghe W. Bush, die nochtans erg close waren. Mij is het opgevallen dat Clinton het net erg belangrijk vond om loyaal te zijn aan de president. Welke discussies ze achter gesloten deuren ook hadden, die waren niet bestemd om openbaar gemaakt te worden. Die loyauteit is in haar voordeel uitgedraaid, want ze maakt van haar een ploegspeler. Toch heeft ze ook haar eigen stempel gedrukt. Zij was bijvoorbeeld degene die de Chinese dissident Cheng Guancheng wou opvangen in de VS. Daar heeft ze het Witte Huis van moeten overtuigen. Niemand wou de belangrijke relatie met China op het spel zetten, maar ze hebben haar uiteindelijk toch haar gang laten gaan. Ze heeft de president ervan proberen te overtuigen om in 2011 militair tussenbeide te komen in Libië. Ze toonde Obama dat het kon, ging naar de Fransen en de Britten, de Qatarezen en de Emiraten, om alle nodige info te verzamelen om de zaak bij Obama te bepleiten. Daarnaast waren er ook dossiers waar ze weinig in te brengen had, maar zo werkt het nu eenmaal.

Was dat de grootste verrassing? Dat ze het politieke spel zo goed weet te spelen?

Ghattas: Dat heeft in Washington velen verbaasd, en niet het minst de entourage van Barack Obama. Het was voor allebei een risico, maar het is voor allebei goed uitgedraaid. Gek genoeg zou die loyauteit nu zelfs tegen haar kunnen werken, als ze voor het presidentschap gaat in 2016. Van een aantal thema’s weten we nog altijd niet hoe zij erover denkt, omdat Obama de eindbeslissing nam. Ze zal nu moeten bewijzen hoe ze van hem verschilt, zonder hem een mes in de rug te planten.

U schrijft: haar grootste verwezenlijking van de voorbije vier jaar is het vinden van een nieuwe rol voor de VS, nu ze niet langer de enige supermacht zijn.

Ghattas: Clinton noemt dat ‘smart power’. Dat betekent in eerste instantie alle mogelijke technieken inzetten: een combinatie van militaire macht, zachte diplomatie en ontwikkeling. Maar die nieuwe rol gaat ook over hoe je zaken doet in de wereld, in een tijdperk waarin de VS niet langer een ongelimiteerd budget hebben om hun zin te doen, en dat ook niet meer willen. Dus moet er meer samengewerkt worden, en moeten andere landen aan boord worden gehesen om ook een leidende rol op te nemen, zoals China en Turkije. Dat was volgens Clinton essentieel om relevant te blijven als wereldmacht in deze veranderende wereld. De manier waarop je vandaag macht uitoefent, is helemaal anders dan vijftig jaar geleden.

Ze was bang voor de opkomst van China. In uw laatste interview op de BBC met haar, in februari, noemde ze het ‘een historisch gevaarlijke situatie’.

Ghattas: De geschiedenis leert, zei ze, dat de opkomst van een nieuwe supermacht en de machtsafname van een oude supermacht niet gemakkelijk zijn om mee om te gaan. Daar was ze bezorgd om, niet bang. Maar het is wel een cruciale relatie. Mijn aanvoelen is dat het de goede kant opgaat, en dat beide landen er belang bij hebben dat die relatie goed werkt.

Ging er niet te veel aandacht naar China?

Ghattas: Nee. Die aandacht is maar normaal, want het is vandaag de op één na grootste supermacht. Dat zal vast ontgoochelend zijn voor sommigen in Europa, maar de wereld verandert nu eenmaal. En het is ook aan de EU om daar een relevante rol in te vinden.

Op 11 september 2012 stierf de Amerikaanse ambassadeur in het Libische Benghazi na een aanslag. Zal dat doorwegen in de eventuele race naar het presidentschap in 2016?

Ghattas: Daar ben ik nog zo zeker niet van. Het is voor mij niet duidelijk wat ze had kunnen doen om de dood van Chris Stevens te voorkomen. Maar het is een belangrijk politiek thema nu, en het zal tegen haar gebruikt worden. Of ze dat aankan of niet, zal ze zelf moeten uitmaken. Ze heeft nog een jaar de tijd om te beslissen of ze voor het presidentschap gaat. Ze zal allicht tot het laatste moment wachten, om haar kansen en die van rivalen af te wegen. Er valt veel voor te zeggen om gewoon een gerespecteerde staatsvrouw te blijven. Maar het kan ook best dat ze de aantrekkingskracht van de macht niet kan weerstaan.

Kim Ghattas, Op reis met Hillary, Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 368 blz., 22,95 euro.

DOOR THOMAS VERBEKE

‘Clinton heeft in het Midden-Oosten de politieke keuze gemaakt dat er niets mogelijk was.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content