Afscheid van componist Alfred Schnittke.

Toen Alfred Schnittke vorige week aan een beroerte overleed, was hij slechts 63 jaar oud. Hij was een van de meest creatieve en vruchtbare componisten van het Rusland van na de perestrojka. Hij schreef negen symfonieën, zes concerti grossi, vier vioolconcerti, vier strijkkwartetten, drie opera’s, de muziek voor meer dan zestig films (om den brode) en nog veel meer. Hij was samen met Sofia Goebaidoelina wellicht ook de meest populaire componist. Zijn bekendheid in het Westen dankte hij vooral aan violist Gidon Kremer die zijn werk sterk propageerde en aan het feit dat veel van zijn muziek goed in het gehoor ligt.

Zoals alle componisten van zijn tijd – en vooral die uit de ex-Sovjet-Unie – schreef hij in de meest uiteenlopende stijlen. In de jaren zestig is hij nog sterk beïnvloed door de tweede Weense school, door Anton Webern en ook door de muziek van Bartok. Nadien gaat hij experimenteren en komt hij tot wat hij zijn polystilistiek, zijn meerstijligheid noemt. Hij gaat melodieën maar vooral stijlen citeren. In één compositie kan je referenties naar componisten uit verschillende periodes terugvinden. In zijn derde en meest beroemde strijkkwartet komt zowel de muziek van Lassus, Sjostakovitsj als Beethoven aan bod. De confrontatie van die verschillende soorten muziek levert pakkend – en voor de puzzelaars ook interessant – luistermateriaal op.

Op dat eclectisme is hij maar al te vaak vastgepind, ten onrechte. Men denkt iets te gemakkelijk dat daar de enige sleutel tot zijn werk ligt. Volgens eigen zeggen had hij het verleden nodig om er zijn wortels in te planten en om het vervolgens te overstijgen. Met de jaren evolueerde hij ook weg van die meerstijligheid en ging zijn persoonlijke menselijke boodschap sterker doorklinken. De dood zat hem op de hielen. De laatste jaren van zijn leven was hij – ondanks verschillende beroertes – meer met opera bezig, maar de kamermuziek was zijn eigenlijk kroondomein.

In Moskou speelde het Amerikaanse Kronos-strijkkwartet hem onlangs voor het eerst een integrale van zijn kwartetten voor. Die staan nu ook op cd. Ze geven mooi zijn muzikale evolutie weer over een spanne van een kwarteeuw: van de gestrengheid van het post serialisme (strijkkwartet 1) over de herkenbaarheid van zijn polystilistiek (strijkkwartet 3) naar een muziek van een oneindig diepe treurnis (Collected songs). Kronos is al lang met deze muziek bezig en ze voeren ze uit met een genadeloze perfectie en intens emotionele geladenheid. Een onbedoeld laatste eerbetoon aan een van de groten van deze tijd.

“Kronos performs Alfred Schnittke”, The complete stringquartets, Nonesuch 79500.

Lukas Huybrechts