In zijn boek Het virtuele universum legt Hans Devroe een verzameling aan vanalle uitdrukkingen van de verbeelding.
Wie was in godsnaam Nicolas Bourbaki? Een geniale mathematicus, wordt gezegd. Hij zou afkomstig zijn geweest uit de Kaukasus, maar was door oorlog en ellende gestrand in Parijs waar hij in zijn dooie eentje de moderne wiskunde nieuwe, onbekende paden op stuurde. Het enige saillante detail uit zijn familiale leven is dat zijn dochter later trouwde met een leeu-wentemmer.
In 1935 werd in Parijs de Association des Collaborateurs de Nicolas Bourbaki gesticht, die het werk van de meester in het licht gaf. En dat werk werd door Robbert Dijkgraaf in zijn puntige lezing Einsteins droom en de wiskundige werkelijkheid gelieerd met de surrealisten en de dadaïsten, met de schilderijen van René Magritte en Max Ernst, en uiteraard met dat van de Franse schrijver Raymond Queneau, ook een wiskundige.
De binding met de surrealisten lag voor de hand, want Nicolas Bourbaki is het product van de verbeelding van een groep Franse wiskundigen verzameld rond André Weil, de broer van de filosofe Simone Weil, een wiskundige met een rijke verbeelding. Weil was overigens ook een getaltheoreticus, ‘de meest etherische van alle menselijke bezigheden’.
Ooit liep op Radio 3, nu Klara, een reeks De mathematische muze, gemaakt door Frans Boenders, Freddy de Vree en Hans Devroe. Laatstgenoemde, een buitenbeentje onder de Vlaamse literati, auteur van enkele opmerkelijke luisterspelen op binnen- en buitenlandse radiostations, romanschrijver, dichter en essayist, is ook bekend als de gangmaker van de druk bijgewoonde Universitaire Werkgroep Literatuur en Media aan de K.U.Leuven.
In zijn jongste boek borduurt Devroe in een aantal essays voort op dat thema en legt hij, als een verzamelaar van fossielen of planten, alle uitdrukkingen van de verbeelding naast elkaar.
De studie, zegt de auteur zelf, wijkt af van de betreden paden. ‘Voor kunstenaarszielen zal ze te “kil” zijn’, zegt hij. ‘Wetenschappers zullen de systematiek dan weer te weinig rigoureus achten. Maar geen van alle mogen ze vergeten dat er zoveel verscheidene soort verbeelding bestaan.’
MODERN FABELDIER
‘In de romantiek was er de begenadigde dichter die meer kon en meer wist dan zijn gewone medemensen’, zegt Devroe. ‘Daarna heeft, jammer genoeg, ook de psychoanalyse zich met de kwestie ingelaten en werd de verbeelding ineens gekoppeld aan libido en de prilste kinderervaringen. Gelukkig hebben daarna Carl Gustav Jung en Gaston Bachelard een en ander gecorrigeerd en gewezen op het collectieve onbewuste waar verhalen hun oorsprong vinden.’
Maar ook wetenschap heeft met verbeelding te maken, zegt Devroe. ‘Het is daarom ook niet zo verwonderlijk dat The Scientific American in omzeggens elk nummer naar een sciencefic-tionverhaal grijpt om bijvoorbeeld de big bang te verklaren.’
Waarmee Devroe aansluit bij de Amerikaanse filosoof John Dewey, die beweerde dat elke grote sprong voorwaarts in de wetenschap altijd het gevolg is geweest van een ongekend stoutmoedige verbeeldingskracht. Of zoals Albert Einstein doceerde: ‘Logica brengt je van A naar B. Verbeelding brengt je overal.’
‘Ooit was er een tijd dat mensen in centauren, nimfen en allerhande fabeldieren geloofden’, zegt Devroe. Eigenlijk is Moby Dick niets anders dan een modern fabeldier.
Devroe heeft die verschillende uitingen van de verbeelding geclassificeerd. De wiskunde, zegt hij, kan helpen bij de analyse en ordening van die gegevens. Devroe acht het zelfs mogelijk te komen tot ‘een mathematische theorie der verbeelding’. Want, schrijft hij, wiskunde zelf is een geheel van constructieve verbeeldingen. En die verbeeldingen zijn wellicht van de weinige middelen om de kosmos, dat virtueel universum waarvan sprake in de titel van het boek, min of meer te kunnen vatten. Wiskunde is de geschikte taal om die verbeelding uit te drukken.
Hoewel, misschien kwam Het Virtuele Universum toch iets te vroeg. Van de Amerikaanse wiskundige James Simmons, nu een beursgoeroe en oprichter van een bijzonder succesvol hefboomfonds, is de bewering bekend dat zijn werk in de zuivere wiskunde hem reëler voorkwam dan dat in de financiële wereld. Wie de afgelopen maanden met stijgende verwondering het beursspektakel heeft ge-volgd, is bereid Simmons te geloven.
HANS DEVROE, HET UNIVERSELE UNIVERSUM, GARANT, 14 EURO.
DOOR RIK VAN CAUWELAERT
