De Muur viel op 9 november 1989 omdat de mensen het zo wilden. Niet na een grote politieke beslissing.
Het was nog maar de eerste van een ongetwijfeld lange reeks plechtige herdenkingen. De verjaardag van de val van de Muur op 9 november 1989 bracht drie toenmalige politieke leiders in Berlijn bij elkaar. Michail Gorbatsjov, George Bush Sr. en Helmut Kohl waren twintig jaar geleden respectievelijk eerste secretaris van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie, president van de Verenigde Staten en kanselier van de Bondsrepubliek Duitsland.
Het verging de heren na die gedenkwaardige nacht in 1989 niet bijster goed. Gorbatsjov verloor met de val van het communisme ook zijn land. Bush raakte in 1992 niet herkozen en bleef een president van één termijn. Kohl zorgde voor de hereniging van Duitsland en verdiende daarmee een plaats in de geschiedenisboeken. Maar ook hij kreeg geen afscheid in schoonheid: een zaak van geheime partijrekeningen en smeergeld kostte hem de kop.
Michail Gorbatsjov effende het pad met zijn politiek van hervormingen. Maar op die bewuste avond in Berlijn waren de drie leiders nauwelijks meer dan toeschouwers van op een afstand. Tienduizenden gewone Oost-Duitsers demonstreerden dan al weken voor openheid. Hun slagzin – ‘Wir sind das Volk’ – kwam niet uit de pen van een marketingstrateeg, maar recht uit het hart. Dat de grens die dag openging, had meer met een reeks misverstanden te maken dan met politiek met een hoofdletter.
De grote verdienste van de leiders was dat ze lieten gebeuren wat gebeurde. Ze konden maar volgen op de weg die het volk was ingeslagen – en dat hebben ze heel verstandig ook gedaan. Vier maanden tevoren waren in Peking op het Tiananmenplein honderden, misschien wel duizenden studenten gedood. Het IJzeren Gordijn verdween zonder de ultieme confrontatie, waarvoor twee generaties Europeanen zo bang waren.
Misschien ook daarom betekende de val van de Muur niet het einde van de geschiedenis. Er was ook niet meteen voor iedereen winst. De val van het communisme bracht voor veel mensen eerst jaren van armoede en ellende. Er was niet alleen een dictatuur ingestort, maar ook een sociaal systeem. Tegelijk ging er een deur open naar een politiek veel minder stabiele wereld. Een wereld die meer zorg nodig heeft. Er moet, twintig jaar later, worden afgewacht of er zich met Barack Obama een nieuwe, multipolaire wereldorde kan installeren. Het is ook uitkijken naar de rol die daarin voor Europa is weggelegd. Voor aankomende grootmachten zoals China en India is het oude continent niet meer zo belangrijk. Een nieuwe instelling zoals de G20 is erop gericht om de invloed van Europa in de wereld te verminderen.
Europa deed na 1989 zijn deel. Het nam Oost- en Centraal-Europa op in zijn warme schoot. Niemand kon twintig jaar geleden voorspellen dat Duitsland zou worden geleid door een vrouw, die in de Duitse Democratische Republiek is opgegroeid. Of dat de voorzitter van het Europees Parlement uit Polen zou komen. Maar als het niet uitkijkt, sukkelt het oude continent in de marge. Als het wil blijven meedoen, heeft het geen andere keuze dan zich schrap te zetten en samen te werken.
door Hubert van Humbeeck
Dat de grens die dag openging, had meer met een reeks misverstanden te maken dan met politiek met een hoofdletter.
