Ambassadeur Dimitri Rogozin van Rusland bij de NAVO had de voorbije maanden de handen vol met Kosovo en Georgië. Een gesprek over de Europese brandweer, sovjetoloog George W. Bush en een psychopaat met een groot mes.
Het Atlantische bondgenootschap en Rusland leven weer op gespannen voet met elkaar. De uitbreiding van de organisatie naar landen uit de invloedssfeer van de voormalige Sovjet-Unie. De twist over het geplande Amerikaanse raketschild in Polen en Tsjechië. De onverzettelijke houding van het Westen in de Kosovaarse kwestie. Welke argumenten Servië en Rusland ook op tafel legden: Kosovo zou onafhankelijk worden.
Maar met de aanstelling van Dimitri Rogozin tot Russisch ambassadeur bij de NAVO schrokken ze zich in Evere een hoedje. Er waren er zelfs die vermoedden dat de toenmalige president Vladimir Poetin met de keuze van zijn nieuwe ambassadeur op een weinig subtiele manier uiting gaf aan zijn ongenoegen over de politiek van de alliantie. Dimitri Rogozin zat tien jaar in het Russische parlement voor een nationalistische partij. Hij liet zich daar onder meer kennen als een steunpilaar van de etnische Russen in voormalige Sovjetrepublieken. Hoewel hij niet bij de partij van de president hoort, steunde hij Poetin altijd als dat nodig was. Die liet hem op zijn beurt diplomatieke ervaring opdoen, bijvoorbeeld in gesprekken met de Europese Unie over de Russische enclave Kaliningrad.
Rogozin is niet vies van een krasse uitspraak op zijn tijd, maar zijn tegenstanders herkennen in hem ook een bekwame diplomaat. Toch begon zijn mandaat in Brussel met een voor Rusland pijnlijke nederlaag. Ook hij kon de lidstaten van de NAVO er niet van overtuigen om de eenzijdige onafhankelijkheid van Kosovo toch maar niet te erkennen. Bijna een jaar later vraagt hij zich af wat het Westen heeft bereikt. ‘De hoge verwachtingen van de Albanese bevolking in Kosovo zijn niet ingelost. De Kosovaarse Serviërs vrezen voor hun fysieke veiligheid. De internationale aanwezigheid voelt zich volstrekt onzeker: hun missie is mislukt. Onze Europese vrienden zullen later moeten toegeven dat ze zich hebben vergist.’
Werd er dan niet goed naar Rusland geluisterd?
DIMITRI ROGOZIN: Eind 2007 probeerden onze westerse partners er ons van te overtuigen dat Kosovo een gedane zaak was. Wij wilden nog een politiek debat voeren, over de toekomst van het continent praten, maar we kregen de kans niet meer. De tijd van de politiek en de filosofie was voorbij, zegden ze. Het woord was aan de technici, die de beslissing in de praktijk moesten brengen.
Rusland werd, met andere worden, niet zeer ernstig genomen?
ROGOZIN: We hebben daar later over nagedacht. Waarom werden onze toch objectieve argumenten niet serieus genomen? Er zijn twee mogelijke verklaringen. De eerste is, dat we vergaten om het publiek uit te leggen wat we wilden. Onze publieke diplomatie mislukte, en daar is ruimte voor zelfkritiek. Een tweede verklaring kan zijn dat de politieke leiders in Europa te weinig met de toekomst bezig zijn. De Europese bureaucratie doet me soms denken aan een brandweerbrigade, die uitrukt om een huis te blussen maar vergeet om de aanpalende gebouwen tegen het vuur te beschermen.
In augustus sloeg de brand uit in de Kaukasus. Hoe is de situatie daar nu?
ROGOZIN: Het is te vroeg om over een verzoening met Georgië te spreken. Er is een verschrikkelijke oorlog gevoerd. Alle partijen moeten eerst al hun beloften nakomen. Rusland staat nog altijd achter de geest en de letter van het akkoord dat tussen president Dimitri Medvedev en de Franse president en EU-voorzitter Nicolas Sarkozy werd gesloten. We verwachten veel van de Europese missie, die in de bufferzone actief is. We hopen dat ze onpartijdig zal optreden. En vooral dat Georgië niet weer geweld gebruikt. We hebben in dat verband weinig vertrouwen in president Mikhail Saakasjvili van Georgië. Hij is diegene over wie iedereen zich zorgen moet maken. Het is van belang dat Zuid-Ossetië en Abchazië worden betrokken bij het proces dat veiligheid en stabiliteit moet brengen in de Kaukasus. Hoe sneller dat proces opschiet, hoe minder ruimte er is voor agressie en voor acties van paramilitaire organisaties.
Hebben landjes zoals Zuid-Ossetië en Abchazië wel een toekomst?
ROGOZIN: Abchazië heeft de mooiste kust van de hele Zwarte Zee. Die kan voor inkomsten zorgen. In vergelijking daarmee heeft Zuid-Ossetië minder kansen op ontwikkeling. De Osseten zijn zich tijdens twee oorlogen wel zeer bewust geworden van zichzelf. Het natiegevoel is groot. Toch is het voor de twee landen belangrijk dat ze uiteindelijk goede betrekkingen aanknopen met Georgië. Anders dreigt er toch een bredere crisis in de hele Kaukasus.
Welke rol kan Rusland daarbij spelen?
ROGOZIN: Rusland en het Westen hebben niet het morele recht om de Kaukasus in invloedssferen onder elkaar te verdelen. Het drama dat zich in augustus in Georgië afspeelde, is ook een drama voor ons. Er wonen 3,5 miljoen Georgiërs in Rusland. De oorlog was het directe gevolg van de militaristische politiek van Saakasjvili, die het risico nam om de hele Kaukasus mee te sleuren. Hij opende met zijn aanval op Zuid-Ossetië een doos van Pandora. Het is waar dat Rusland een grotere historische verantwoordelijkheid heeft tegenover Abchazië en Zuid-Ossetië. Maar de Europese Unie moet ons helpen om de toestand te normaliseren. Wij zijn het daarom niet eens met de Europese politiek, die alleen Georgië wil helpen met zijn herstel na de oorlog. Het echte slachtoffer was Zuid-Ossetië.
U pleit dus wel voor een verzoening met Georgië, maar niet noodzakelijk met Mikhail Saakasjvili?
ROGOZIN: Saakasjvili bestaat voor ons niet. Hij is een leugenaar en een misdadiger. Hij gaf de opdracht om onschuldige mensen te doden en loog daarover tegen zijn Europese en Amerikaanse bondgenoten. Maar hij is democratisch verkozen, en wij hebben niet het recht of de wil om op een regimewissel aan te sturen. De Georgiërs moeten Saakasjvili zelf straffen, door een andere leider te kiezen. Het probleem is dat de Georgiërs niet over alle informatie beschikken. Televisiekanalen van de oppositie zijn uit de lucht gehaald. Internetsites die iets anders vertellen dan de officiële propaganda worden gesloten. We kijken nauwlettend toe op wat er gebeurt. Maar ook sommigen van mijn Europese collega’s zijn het erover eens dat het goed zou zijn voor iedereen als Saakasjvili snel verdwijnt.
Kent u het begrip ‘sovjetologie’?
ROGOZIN: President Medvedev gebruikte het onlangs in een toespraak.
Het is een gevaarlijke ziekte, zei hij.
ROGOZIN: Hij bedoelde dat er in het hoofd van sommige mensen een idee leeft, als zou Rusland vandaag gelijk zijn aan de oude Sovjet-Unie. Terwijl ze van elkaar verschillen als de aarde en de hemel. De Sovjet-Unie bouwde aan een socialistische staat en wou haar invloedssfeer uitbreiden. Rusland voelt nu de economische crisis, zoals andere landen, maar wil verder werken aan de uitbouw van democratische vrijheden en de markteconomie. We zijn voorstander van een nieuwe wereldorde, waarin niemand zich veilig kan wanen op de rug van iemand anders. Een sovjetoloog is iemand die niet weet dat de Koude Oorlog al een tijd voorbij is.
Kent u nog zo iemand?
ROGOZIN: De Verenigde Staten waren onder het presidentschap van George W. Bush zeer vergelijkbaar met de oude Sovjet-Unie. Vervang in de retoriek het woord ‘socialisme’ door het woord ‘vrijheid’ en je ziet de gelijkenis. De minachting voor alle vormen van anders denken. Het absolute geloof in hun zaligmakende waarheid. De arrogantie om iedereen te dwingen volgens hun regels te leven. We hopen dat er met de verkiezing van Barack Obama een nieuwe relatie tussen Rusland en de Verenigde Staten mogelijk is.
In zijn veiligheidsproject voor Europa toont president Medvedev zich voorstander van een multipolaire wereld. Ook in Amerika dringt stilaan door dat de tijd van één supermacht voorbij is.
ROGOZIN: Het Westen zag het idee van een multipolaire wereld tot nog toe als een bedreiging. Een multipolaire wereld is misschien niet zo stabiel, maar wel een teken dat de wereld echt bestaat. Alleen op een kerkhof beweegt niets meer. Nieuwe machten steken de kop op en breiden hun invloed uit. Het antwoord moet zijn dat er naar harmonie wordt gestreefd. De belangen moeten in evenwicht zijn.
Kan het project van president Medvedev zo worden samengevat: Rusland volgt geen politiek van expansie, als het Westen dat ook niet doet?
ROGOZIN: Nee, want in die voorstelling van zaken gaat u nog altijd uit van het traditionele blokdenken. Wij zijn dat stadium voorbij. We leven samen in een complexe wereld en we moeten samen een gemeenschappelijk platform vinden om eventuele geschillen te regelen op een manier die het gebruik van militaire middelen uitsluit. Oorlog is geen manier om conflicten op te lossen. Het heeft ook weinig zin om veel geld uit te geven aan militair gerief om landen die zo een platform onderschrijven tegen elkaar te beschermen.
Er zijn daarnaast uitdagingen genoeg: een duurzame economische ontwikkeling; illegale migratie moet aan banden worden gelegd; de georganiseerde misdaad; het terrorisme; de drugstrafiek; we moeten landen in het Zuiden helpen, zodat extremistische dreigingen worden afgeblokt. De politieke kaart van Europa ziet er anders uit dan twintig jaar geleden. Andere formules moeten het leven rijker maken. Het voorstel van Dimitri Medvedev over gemeenschappelijke veiligheid past daarin.
Medvedev heeft lof voor de Europese Unie en kritiek voor de NAVO. Toch gaat het grotendeels om dezelfde landen.
ROGOZIN: Organisaties zoals de Europese Unie en de NAVO hebben eigen instellingen, met een eigen mening. We hebben de EU en de NAVO tijdens de crisis van augustus allebei om dringend overleg gevraagd. Bij de NAVO was er geen begrip voor onze standpunten. De deur bleef dicht. Bij de Europese Unie waren er wel een gesprek en samenwerking mogelijk, zeker ook dankzij de persoonlijke inspanning van de Franse president en EU-voorzitter Nicolas Sarkozy.
Oekraïne en Georgië worden voorlopig geen lid van de NAVO en de EU. Maar vroeg of laat komt dat dossier toch weer op tafel.
ROGOZIN: Misschien. De Unie is onlangs zo uitgebreid dat ze me doet denken aan de tijd van Nikita Chroesjtsjov in de Sovjet-Unie. Toen de mensen in gemeenschappelijke appartementen woonden. Brave burgers en misdadigers, jonge meisjes en oude, zieke mannen, allemaal bij elkaar. Beeldt u zich in dat zo’n flatje twee muren heeft. Achter de ene speelt zich, zo lijkt het, de zoveelste aflevering af van een Braziliaanse soapopera. De mooie en jonge Julia (premier Timosjenko van Oekraïne, nvdr) weet niet welke Viktor ze moet kiezen (president Joesjtsjenko of oppositieleider Janoekovitsj, nvdr). Achter de andere muur roept en tiert een psychopaat met een groot mes (president Saakasjvili van Georgië, nvdr). De mensen in de flat aarzelen om de muren neer te halen en die lui bij hen binnen te laten. We kunnen alleen hopen dat het gezonde verstand overwint. En dat de muren blijven staan.
DOOR HUBERT VAN HUMBEECK/FOTO’S FILIP NAUDTS
